به نام خداوند جان و خرد
گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد که حدود پنجاه‌و‌نه سال پیش کار خود را آغاز کرده است، از نظر قدمت سومین گروه زبان و ادبیات فارسی کشور بعد از تهران و تبریز است که سال‌ها به آموزش و پژوهش کشور خدمت کرده است.
با توجه به سابقهٔ درخشان این گروه و دارابودن ۷ استاد، ۲ دانشیار و ۹ تن استادیار رسمی و بیش از ۶۰ تن دانشجوی دورهٔ تخصصی، در سال ۱۳۷۹ این گروه به‌عنوان نامزد قطب علمی مطرح شد و از سال ۱۳۸۳ با نام «قطب علمی فردوسی و شاهنامه» به‌صورت رسمی فعالیت خود را شروع کرد که در این مدت گام‌های بلندی در مسیر تولید و گسترش علم در کشور برداشته است.
اهم فعالیت‌های این قطب علمی عبارت است از:
الف. طرح‌های پژوهشی:
در قلمرو شاهنامهپژوهی و جز آن که تاکنون ده‌ها طرح پژوهشی خرد و کلان در این قطب علمی تصویب شده و تعدادی از آنها به اتمام رسیده و چندتایی هم به‌صورت کتاب انتشار یافته است.
ب. اقدام برای گسترش زبان فارسی در خارج از کشور:
طی سال‌های گذشته بر روی هم ۶ تن از اعضای قطب جمعاً به مدت ۱۰ سال در کشورهای انگلستان، بلاروس، ازبکستان، بنگلادش و تاجیکستان به آموزش زبان فارسی اشتغال داشتهاند.
۱. تشکیل دوره‌های دانش‌افزایی برای ۱۸ تن دانشجویان تاجیک به مدت ۸ هفته در تابستان ۱۳۸۰.
۲. اعزام شش تن به هند برای برگزاری دورهٔ بازآموزی استادان و دانشجویان دانشگاه حیدرآباد به مدت ۱۵ روز در تابستان ۱۳۸۴.
۳. تشکیل دورهٔ بازآموزی زبان و ادبیات فارسی به‌مدت ۴۵ روز برای ۲۶ تن دانشجو از کشورهای مشترک‌المنافع در تابستان ۱۳۸۲.
۴. تأسیس و ادارهٔ واحد آموزش زبان فارسی در تاشکند ۱۳۸۰-۱۳۸۴.
۵. دورهٔ فارسی‌آموزی برای ۳۸ تن از دانشجویان تاجیک از بهمن ۱۳۸۶ تا شهریور ۱۳۸۷.
ج. شرکت همکاران در کنفرانسهای خارجی و داخلی با ارائهٔ مقاله:
۱. خارجی: بر روی هم ۲۴ کنفرانس در کشورهای: کانادا، انگلستان، ایتالیا، تاجیکستان، ترکمنستان، هند، تایلند، چین، ترکیه، قزاقستان، امارات متحده، قطر.
۲. داخلی: درمجموع ۴۶ مورد.
د. سفرهای علمی و مطالعاتی داخلی و خارجی:
۱. سفر علمی ۱۷ روزه به ترکیه و سوریه در شهریور ۱۳۸۲ با شرکت ۲۷ تن از استادان و دانشجویان دوره‌های تخصصی زبان و ادبیات فارسی و دیدار با آثار تاریخی و فرهنگی شهرهای آنکارا، استانبول، قونیه، حمات، لاذقیه، دمشق و حلب در ترکیه و سوریه و دیدن بخشهای فارسی دانشگاه‌های آنکارا، قونیه دمشق و حلب.
۲. سفر ۶ تن از استادان قطب علمی برای یک دورهٔ دانش‌افزایی برای استادان و دانشجویان هند در ایالت‌های حیدرآباد کشمیر و علی‌گره، شهریور ۸۴ به‌مدت دو هفته.
۳. سفرهای داخلی برون‌استانی به شیراز در اردیبهشت ۱۳۸۲ برای شرکت در همایش یادروز سعدی به مدت ۵ روز، شرکت در کنگرهٔ بزرگ فارس‌شناسی به‌مدت ۴ روز اردیبهشت ۱۳۸۶ و دوروزهٔ درون‌استانی به نیشابور، کلات نادر، تربت جام، سلامی و خواف و ...
۵. برگزاری میزگردها و جلسات علمی:
۱. برگزاری ۱۱ میزگرد علمی با شرکت همکاران در جلسات هفتگی گروه.
۲. تشکیل ۱۷ جلسهٔ بحث و گفت‌وگوی علمی با شرکت همکاران و دانشجویان تخصصی در محل کتابخانهٔ قطب.
و. سخنرانی همکاران در برنامههای هفتگی دانشکده:
در سال‌های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ آقایان دکتر فاطمی، دکتر ناصح، دکتر وحیدیان و دکتر تقوی، قبول، دکتر تقوی، دکتر قوام و دکتر یاحقی (چندبار) در برنامهٔ هفتگی معاونت پژوهشی دانشکده سخنرانی کردهاند.
ز. دعوت از استادان سایر دانشگاه‌های داخل و خارج:
۱. داخلی: تاکنون از استادان و دانشمندان زیر برای ایراد سخنرانی، شرکت در جلسهٔ دفاع از پایاننامهٔ دکتری و گفت‌وگو و مذاکره با دانشجویان تخصصی دعوت شده است: دکتر شفیعی کدکنی، دکتر پورنامداریان، دکتر ژاله آموزگار، دکتر اصغر دادبه، دکتر محمود عبادیان، دکتر محمدیوسف نیری، دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن، دکتر سعید حمیدیان، شادروان دکتر قیصر امینپور، دکتر بهروز ثروتیان، عبدالله کوثری، دکتر حسن احمدی گیوی، دکتر سیروس شمیسا، دکتر مهدخت معین، دکتر محمدتقی راشد محصل، دکتر علی اشرف صادقی، دکتر یعقوب دانشدوست، دکتر اشرفزاده، هوشنگ مرادی کرمانی، دکتر محمود امیدسالار، دکتر جلال خالقی مطلق، دکتر کاووس حسن لی، دکتر رستگارفسایی، دکتر پرویز رجبی.
۲. خارجی: با هماهنگی با مرکز نشر دانشگاهی آقای پروفسور د.یونگ استاد مطالعات اسلامی دانشگاه اوترخت، روز ۲۲ اردیبهشت ماه ۱۳۸۲ در قطب علمی گروه به زبان انگلیسی سخنرانی کرد. همچنین در مهرماه ۱۳۸۲ دکتر احمد کریمی حکاک استاد دانشگاه سیاتل آمریکا به‌مدت سه روز ضمن دیدار و مذاکرهٔ علمی با استادان و دانشجویان تخصصی دو سخنرانی به فارسی و انگلیسی ایراد کرده است.
۳. ارائهٔ گزارش یک طرح پژوهشی رایانه‌ای در مورد سنایی توسط سه تن از استادان دانشگاه ونیز.
۴. در سال ۱۳۸۵ دکتر ناصر حسن علی استاد دانشگاه دمشق دمشق به‌مدت یک هفته مهمان قطب بودند و علاوه بر شرکت در جلسهٔ دفاع یک پایاننامه یک سخنرانی علمی هم در قطب ارائه کردند.
۵. آقای دکتر مهدی امین رضوی استاد دانشگاه واشنگتن هم یک بار در سال ۱۳۸۵ به دعوت قطب علمی برای دانشجویان سخنرانی کردند.
۶. آقای دکتر پاولوفت استاد بازنشستهٔ دانشگاه منچستر انگلستان هم در سال ۱۳۸۶ برای استادان و دانشجویان قطب علمی سخنرانی کردند.
- ارتباطات بینالمللی:
علاوه بر رفت‌وآمدهای بینالمللی، شرکت در کنفرانس‌ها و دعوت از استادان خارجی تاکنون یک تن دانشجوی دکتری از دانشگاه آکسفورد به‌مدت سه ماه دورهٔ فرصت مطالعاتی خود را در این قطب علمی گذرانیده و نیز یک دانشجوی دیگر از دانشگاه ویرجینیای آمریکا به‌مدت یک نیمسال تحصیلی (۱۳۸۶) مهمان قطب علمی بوده است.
ح. بزرگداشتها و همایش‌های علمی:
۱. قطب هرساله یادروزهای عطار، سعدی، حافظ، فردوسی و روز معلم را با برگزاری جلسات سخنرانی گرامی داشته است.
از آن میان یادروز فردوسی را طی سال‌های گذشته با همایش‌های سه‌روزه در سطح بینالمللی با شرکت حدود سی تن از ایران و کشورهای مختلف با حمایت مالی استان برگزار کرده است.
۲. دیگر همایشها و بزرگداشتهای قطب به شرح زیر است:
- همایش بزرگداشت دکتر غلامحسین یوسفی ۱۳۸۱/۹/۱۷
- همایش شعر زنان معاصر ۱۳۸۱/۱۲/۱۲
- نکوداشت مقام معلم و تجلیل از همکاران بازنشسته ۱۳۸۲/۲/۱۲
- برگزاری شب شعر بزرگ خراسان یادمان استاد صاحبکار ۱۳۸۲/۲/۳۰
- همایش سه‌روزهٔ بزرگداشت استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در بشرویه (۱۳۸۳).
- بزرگداشت استاد فیاض (۱۳۸۳).
- نکوداشت محمد قهرمان (۱۳۸۴).
- بزرگداشت عماد خراسانی و شاعران معاصر (۱۳۸۴).
- بزرگداشت صاحبکار (۱۳۸۴).
- همایش دوروزهٔ بزرگداشت مولوی با نگاه تطبیقی به عطار (فروردین ۱۳۸۶)
- همایش انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی ایران (شهریور ۱۳۸۶)
- همایش یادروز بیهقی در سبزوار (آبان ۱۳۸۶)
- سوگوارهٔ دکتر قیصر امینپور (۱۳۸۶)
ط. کتابها و مقالات منتشرشدهٔ همکاران:
همه‌ساله تعدادی کتاب از تألیفات همکاران قطب و مقالات متعدد که اغلب آنها در نشریات علمی ـ پژوهشی به چاپ رسیده، منتشر میشود.
تعدادی کتاب دیگر هم در شورای انتشارات دانشگاه پذیرفته شده و هم اکنون در مراحل چاپ است. این قطب علمی تاکنون با مشارکت نهادهای خصوص و دولتی شش عنوان کتاب منتشر کرده است.
ی. چهرهٔ ماندگار و استاد نمونه:
در سال ۱۳۸۲ استاد دکتر محمد علوی مقدم به‌عنوان چهرهٔ ماندگار علمی در کشور و آقایان دکتر تقی وحیدیان کامیار و دکتر مهدی مشکوة‌الدینی طی سال‌های گذشته از این قطب علمی به‌عنوان استاد نمونه در سطح دانشگاه معرفی شده‌اند.
ک. پایاننامهٔ دکتری و فوق لیسانس:
همه ساله تعدادی پایاننامهٔ دکتری و کارشناسی ارشد توسط همکاران این قطب علمی راهنمایی و موضوعاتی در جهت اهداف قطب علمی انتخاب و هدایت میشود.
ل. جلسات هفتگی قطب:
از سه سال پیش علاوه بر جلسات گه‌گاهی، به‌طور هفتگی جلسات شاهنامهخوانی، بیهقیخوانی، مثنویخوانی، ادبیات پیش از اسلام و نیز جلسات نقد ادبی در کتابخانهٔ قطب علمی و تالار استاد رجایی برگزار میشود.
