مراسم بزرگداشت دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد، عضو پیوستۀ شورای فرهنگستان زبان و ادب فارسی، پژوهشگر و نویسندۀ ایرانی، عصر روز پنج‌شنبه ۴ اسفندماه ۱۴۰۱ در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد با حضور پرشور چهره‌های برجستۀ حوزۀ ادبیات، سینما، پژوهش، ترجمه و ... برگزار شد. به گزارش خراسان، در ابتدای این مراسم علی دهباشی، روزنامه‌نگار، نویسنده و سردبیر مجلۀ بخارا به ذکر فرازهایی از زندگی و تحصیل دکتر یاحقی پرداخت و اشاره کرد که ششصدوپنجاه‌وپنجمین شب از «شب‌های بخارا» به نام استاد محمدجعفر یاحقی اختصاص‌ یافته و همکاران ما در برگزاری این برنامه انجمن پایندان، خردسرای فردوسی و قطب علمی دانشگاه فردوسی هستند.

دکتر غلامرضا حسنی، رئیس دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی، ضمن خوش‌آمدگویی به حاضران خاطرنشان کرد که دکتر محمدجعفر یاحقی را به‌جرئت می‌توان یکی از حافظان زبان و ادب فارسی دانست. او جزء افرادی است که در تربیت نسل‌های متعدد، تأثیرگذاری زیادی داشته است. یاحقی، بی‌گمان امروز یکی از افتخارات کشور است.

احیاگر واژگان فراموش‌شده

دکتر علی‌اشرف صادقی، عضو پیوستۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بیان کرد که یکی از فعالیت‌های دکتر یاحقی تصحیح متون بوده؛ تفسیر «ابوالفتوح رازی» که در قرن ششم نوشته‌ شده و تصحیح آن را دکتر یاحقی انجام داده، بی‌تردید بهترین تصحیح است. در اهمیت این کتاب همین بس که بسیاری از ادیبان و پژوهشگران، هر زمان به مشکلی برمی‌خورند به این تفسیر و دیگر آثار دکتر یاحقی مراجعه می‌کنند؛ علاوه‌براین، در برخی کتاب‌ها که دکتر یاحقی به تصحیح و تفسیر آن پرداخته، واژه‌هایی وجود دارد که در زمینۀ‌ گویش‌ها دارای ویژگی‌های زیادی است. تصحیح تاریخ بیهقی، به‌ همراه استاد سیدی و تصحیح حدیقۀ سنایی و... نیز از دیگر تصحیح‌های ماندگار این ادیب و اندیشمند بزرگ به شمار می‌آید.

تأثیر یاحقی بر هنر نمایش‌نامه‌نویسی

قطب‌الدین صادقی که تعداد زیادی از ما با آثار او در زمینه‌های فیلم‌نامه‌نویسی، نمایش‌نامه‌نویسی، ترجمه، کارگردانی تئاتر، بازیگری سینما و تلویزیون آشنایی داریم نیز در این مراسم دربارۀ استاد یاحقی گفت: از ۳۰ سال پیش، ارادت فراوانی به استاد یاحقی دارم و آثار نمایشی زیادی را به کمک تحقیقات پژوهشی ایشان براساس شاهنامه و تاریخ بیهقی نوشته‌ام. شخصیت دکتر یاحقی از نظر دانش، پژوهش، بینش و روش، دارای ویژگی‌های فراوانی است. دکتر یاحقی به فرهنگ کلاسیک ما وزن ویژه‌ای بخشیده است. دکتر یاحقی در توسعۀ زبان فارسی هم نقش بسزایی در کشور ما دارد. درزمینۀ پژوهشی نیز تألیفات گستردۀ این استاد برجسته گویای همۀ ماجراست. از نظر بنده پژوهش‌های این استاد برجستۀ ادبیات دارای دو دغدغه بزرگ است؛ اول اصالت فرهنگ اسطوره‌ای ما که بهترین آن در شاهنامه به چشم می‌خورد و دیگری، رویکرد ما به واقعیت‌های تاریخی که این ویژگی نیز در تاریخ بیهقی وجود دارد. استاد یاحقی به شایستگی پژوهش‌هایی را در این دو اثر بزرگ داشته‌اند. وی تصریح کرد: دربارۀ بینش دکتر یاحقی نیز همین بس که با استادی تمام، فرهنگ دیروز ما را به امروز متصل کرده است. نجابت در قلم، روح حساس، نگاه تیزبین، تعالی‌بخشیدن به مسائل روزمره، تأکید بر وجاهت اجتماعی و گران‌بهادانستن حق در برابر صلح از دیگر ویژگی‌های این استاد بزرگ زمانۀ ماست.

انسانی مدرن با تفکر مستقل

نعمت‌الله فاضلی، انسان‌شناس، جامعه‌شناس و استاد پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، در مراسم بزرگداشت استاد یاحقی گفت: او یکی از مدرن‌ترین مدرن‌ها در جهان معاصر است. در پاسخ به این سؤال که یاحقی کیست باید گفت، او شاهنامه‌پژوهی است که ظاهری ساده دارد و دارای تفکری مستقل است. درعین‌حال که به ادبیات گذشته می‌پردازد، گذشته‌گرا نیست؛ بلکه گذشته را بازآفرینی می‌کند و این از ویژگی‌های انسان مدرن است. این انسان‌ها خستگی‌ناپذیرند. یاحقی، همواره یکتایی وجود خود را روایت می‌کند. انسان‌های مدرن ازنظر فرهنگی تا هزاران سال دیگر زنده‌اند و یاحقی یکی از آن‌هاست. یاحقی به ما می‌آموزد که برای فهم فرهنگ امروز، باید حافظ و فردوسی را بشناسیم و همواره خلاق باشیم. او شهروندی «جهان محلی» است. در‌حالی‌که در ایران ایستاده با جهان صحبت می‌کند، درحالی‌که در زمان ما ایستاده به هزاران سال گذشته می‌رود و برای ما گنجینه‌های جدیدی از زبان، ادبیات، فرهنگ و انسانیت به ارمغان می‌آورد.

نمادی از فرهنگ و ادب ایران

شمس‌الحق آریانفر که در کشور افغانستان چهرۀ سیاسی و فرهنگی شناخته‌شده‌ای است نیز در این مراسم ضمن اشاره به چگونگی آشنایی‌اش با استاد یاحقی گفت: نخستین آشنایی بنده با استاد یاحقی در تاجیکستان و کنار آرامگاه رودکی صورت گرفت. بار دوم حدود هفت سال پیش در اجلاس عرفان و روابط ملت‌ها با استاد، هم‌صحبت شدیم و درنهایت دوستی ما، شکل گرفت و این نکات نشانگر شهرت این استاد بزرگ در خارج از مرزهای ایران است. از نگاه ادیبان افغانستان، تمام تألیف‌های استاد، آثار دقیق و ماندگاری است. وقتی یاحقی دربارۀ حماسه و اساطیر می‌نویسد ما را به تاریخ و فرهنگ‌های قدیم پیوند می‌دهد. برخی آثار او در عرصۀ جهانی مطرح است. بی‌اغراق با آثار استاد یاحقی در آن‌ سوی مرزهاست که خواننده می‌فهمد ایران چیست و ایران کیست. استاد یاحقی را می‌توان نمادی از فرهنگ ایران در دیگر کشورها دانست.

تفسیر اندیشه‌ها

محمدحسین پاپلی یزدی، محقق، نویسنده و استاد بازنشستۀ گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد، در این مراسم ضمن اشاره به تاریخچۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی دربارۀ تلاش شبانه‌روزی استاد یاحقی در عرصۀ زبان و ادبیات فارسی گفت: در سال ۴۶ دانشگاه فردوسی مشهد جزو سیاسی‌ترین دانشکده‌های کشور بود و از طرفی به دلیل فضای آن زمان تعداد زیادی از دانشجوها اغلب به دنبال خوش‌گذرانی‌های رایج در فضای آن روزها بودند؛ اما استاد یاحقی با اینکه در آن زمان تنها ۱۹ سال داشت، به‌صورت شبانه‌روزی در کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه فردوسی به تصحیح و مطالعۀ متون تاریخی مشغول بود. یاحقی از سال ۱۳۴۶ تا امروز به دنبال تفسیر اندیشه است، اندیشه‌ای که ایران را زنده نگه داشته است. این اندیشه شامل اندیشۀ زیستن برای آینده است. بی‌گمان همۀ ما روزی از دنیا می‌رویم؛ ولی آنچه می‌ماند اندیشه است. در اقیانوس مواج تحولات مختلف افراد زیادی آمدند و نوشتند و از یاد رفتند؛ اما اندیشۀ یاحقی به‌قدری قدرتمند است که تا هزاران سال زنده خواهد ماند.

اندیشمند سنت‌مند

سیدمهدی زرقانی، از استادان صاحب‌نظر در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی نیز در این مراسم از دیدگاهی متفاوت به روایت اندیشه و شخصیت محمدجعفر یاحقی پرداخت و گفت: در میان اندیشمندان، برخی سنت‌گرا و برخی سنت‌ستیز و دستۀ سوم سنت‌مند هستند. فردی که دربارۀ سنت به خودآگاهی نرسیده باشد، در دستۀ اول و دوم قرار می‌گیرد؛ اما سنت‌مندی به معنای ادای احترام به سنت با تغییر سنت است. واقعیت این است که تنها در صورتی سنت زنده می‌ماند که از طریق بازخوانی انتقادی یا بازآفرینی بتوانیم در آن قبض و بسط ایجاد کنیم. با این دیدگاه تحلیلی به این نتیجه می‌رسیم که استاد محمدجعفر یاحقی، نه سنت‌گرا و نه سنت‌ستیز است؛ بلکه اندیشمندی سنت‌مند است. پیام تبریک استادان زبان و ادبیات فارسی در طول این مراسم تعداد دیگری از اندیشمندان حوزه‌های مختلف به سخنرانی پرداختند که از آن جمله می‌توان به صحبت‌های خدیجه بوذرجمهری، همسر استاد محمدجعفر یاحقی اشاره کرد. همچنین ژاله آموزگار، احمد کریمی حکاک، مهدی امین رضوی، محمود امید سالار، آنا کراسنوولسکا، عبدالغفور آرزو، شاه منصور شاه میرزا، عبدالقیوم قویم، گل‌رخسار صفی‌اوا، خاویر هرناندز، علیم اشرف‌خان و ... از کشورهای ایران، آمریکا، ایتالیا، افغانستان، هندوستان، تاجیکستان، اسپانیا، سوئد و ... پیام‌های صوتی و تصویری خود را برای بزرگداشت دکتر محمدجعفر یاحقی به این نشست ارسال کرده بودند.