برنامۀ «سی دقیقه با فرهیختگان» این بار نشستی را با حضور دکتر محمدجعفر یاحقی و به میزبانی مهندس مهدی زمانی در منزل ایشان برگزار کرد. دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد برجستۀ زبان و ادبیات فارسی و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر خردسرای فردوسی و هم‌چنین عضو شورای عالی گسترش زبان فارسی در خارج کشور و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است که در تاریخ ادبیات معاصر شخصیتی بسیار تأثیرگذار بوده‌اند. در این گفت‌وگو به آرا و نظرات ایشان در خصوص فردوسی و حماسه پرداخته شد که در ادامه می‌خوانیم.
-حماسه چه دردی را از جامعه دوا می‌کند؟
ادبیات حماسی یک معنای خاص و یک معنای عام دارد. حماسه در معنای خاص آن به حوزه‌های آکادمیک برمی‌گردد و مقصود از معنای عام آن این است که افراد یک نوع ایستادگی و مقاومت و خوداتکایی نیاز دارند که خودش یک حماسه است و پای فشردن بر اعتقادات است.
-در بخش فرهنگی اگر به جای مسئولان بودید، چه اقداماتی می‌کردید که انجام نشده است؟
فرهنگ یک امر فراگیر است و با تنوع نگاه‌ها و دیدگاه‌ها مواجهیم. اگر به جای مسئولان بودم به تکثر فرهنگی و دلبستگی‌ها احترام می‌گذاشتم. مشکل ما تک‌نگاری است و این باعث شده که نگاه ما محدود باشد. اگر من به جای مسئولان بودم، سعی می‌کردم همۀ جنبه‌های فرهنگ متبلور شود.
-برخی بر این جملۀ شما که «من از فردوسی درس مدارا آموختم» ایراد گرفتند که مدارا تا کجا؟
مدارا یک مفهوم اجتماعی است و این است که با دیگری تفاهم داشته باشیم و با تأسی از این سخن که «به نزدیک من صلح بهتر که جنگ» در نگاه نخست کم‌اثر و کند به نظر می‌آید اما در داراز مدت از جنگ بهتر است و نمونۀ بهترین مدارا خود فردوسی است که با همه چیز مدارا کرد و باعث انتقال ارزش‌های فرهنگی آن دوره به دوران معاصر شد. پس ماندگاری شاهنامه نتیجۀ مداراست.
-دوست داشتید به جای کدام شخصیت تاریخی می‌بودید؟
در تاریخ ما شخصیت ایده‌آل نداریم چون شخصیت آرمانی نیستند؛ اما من از میان شخصیت‌های ادبی، فردوسی را انتخاب می‌کنم چون شخصیت فردوسی یک شخصیت آرمانی است.
-آیا باید یک‌سره شخصیت‌های تاریخی را رد کرد؟
شخصیت‌های تاریخی و سیاسی هم تأثیرگذار بوده‌اند. نادرشاه برای ما بزرگ بود اما اگر از نگاه هندی‌ها ببینیم نادرشاه شخص دیگری است و در مجموع از میان شخصیت‌هایی که می‌شناسم فردوسی در سطح جهانی کم دشمن‌تر است و یک شخصیت جهانی و آرمانی دارد.
-برای نجات زبان فارسی در سطح جهانی چه باید کرد؟
یک اقدام ملی می‌خواهد به معنای مردمی که در جهت تثبیت بکوشند و از طرفی این را می‌طلبد که قدرت‌ها روابط سالمی با دیگران داشته باشند. اگر یک سیاست ملی باشد باعث تفاهم و آشتی بین‌المللی خواهد شد. برای نجات زبان فارسی سرمایه‌گذاری می‌خواهد که دولت باید این سرمایه‌گذاری را بکند و زمانی که متولیان حمایت بکنند باعث رشد و تعالی زبان فارسی خواهد شد.
-این روزها با حضور هیات استادان هندی در دانشگاه فردوسی مشهد شاهد هم‌بستگی زبان فارسی بودیم این گروه‌ها چقدر می‌توانند مؤثر باشد؟
این تلاش‌ها می‌تواند مؤثر باشد اما مثل ستارگانی در آسمان تیره و تار هستند؛ اگر همۀ ستاره‌ها با هم باشند می‌توانند آسمان زبان فارسی را روشن کنند. فضای مجازی هم بستر مناسبی برای گسترش ارتباطات است و می‌تواند در تلطیف روابط مؤثر باشد و همین رفت‌وآمدهای فرهنگی و ارتباطات مجازی در تلطیف فضا مؤثر است.
-دربارۀ خردسرای فردوسی توضیحاتی بفرمایید.
خردسرای فردوسی یک دغدغۀ تاریخی و جمعی است. سال‌هاست که در خراسان دغدغه این بود که یک نهاد تأسیس شود. در دهۀ 70 نشست‌هایی برگزار شد و کتاب پاژ را منتشر می‌کردیم که به نتیجه نرسید و بعداً دغدغه‌ای پیدا شد که مرکز خراسان‌شناسی را راه بیاندازیم و مدتی هم مرکز خراسان‌شناسی داشتیم با مرکزیت فردوسی‌شناسی. همین‌طورکه می‌دانید عنوان کتاب پاژ هم از زادگاه فردوسی گرفته شده و خوشحالیم که ما توانستیم این کار را به ثمر برسانیم و اینقدر مؤسسات مختلف به نام پاژ است و شاید خیلی‌ها ندانند که این نام از کجا آمده است. پس از ناکامی مرکز خراسان‌شناسی توانستیم خردسرای فردوسی را تأسیس کنیم و حرکت‌های مؤثری چون ثبت روز فردوسی در 25 اردیبهشت هر سال ازجمله فعالیت‌های خردسرای فردوسی است. این یک حرکت کوتاهی است که مورد تأیید دکتر اسلامی ندوشن بود.
-مجامع فرهنگی در جای جای ایران چه نقشی در پیشبرد فرهنگ دارند؟ و پیشنهاد به انجمن سیاوش چیست؟
نهادهای مردمی بسیار مهم هستند و همچون ستاره‌ای هستند در آسمان تاریک فرهنگ که اگر بهم بپیوندند، می‌تواند ماه و خورشیدی ایجاد شود و محدودیت‌ها می‌تواند مشکل‌زا باشد؛ اما همت مؤسسات فرهنگی مانند انجمن سیاوش می‌تواند خیلی تأثیرگذار باشد که فرهنگ فردوسی را به میان بیاورند و آیندۀ خوبی برای این مؤسسات پیش‌بینی می‌کنم. اما ازآنجاکه کارهای جمعی کم می‌کنیم و اگر رقابت‌های ناسالم را کنار بگذاریم و با هم همکاری کنیم توفیقات روزافزون خواهد شد. این تک چراغ ها اگر بهم بپیوندد، تأثیر ماندگاری خواهد داشت.
گزارش: زهرا شریعت‌پناه
