ششمین نشست کارگروه ادبیات حماسی، نشست محاکمه و مرگ خسروپرویز در شاهنامه با سخنرانی دکتر شهرام جلیلیان و میزبانی دکتر حامد مهراد در شانزدهم اسفندماه 1400 به‌صورت مجازی برگزار گردید. در ابتدای نشست دکتر مهراد اهمیت موضوع این نشست را بیان کرد و در ادامه دکتر جلیلیان بحث خود را با بیان چگونگی گردآوری شاهنامه آغاز کرد. از نظر این عضو هیأت علمی نادیده‌گرفتن جنبة تاریخی شاهنامه نوعی کم‌لطفی در حق شاهنامه است. حتی چگونگی گردآوری و نگارش شاهنامه را نمی‌توان با دیوان شاعران دیگر مقایسه کرد و از این لحاظ کاملاً با آنها متفاوت است. وی به‌صورت تفصیلی داستان فراهم‌آوردن شاهنامه را بیان کرد و مقدمة شاهنامة منثور ابومنصوری را منبع اصلی فردوسی دانست. نکتة مهم در فرآیند نگارش شاهنامه آن است که هم فردوسی و هم گردآورندگان شاهنامة ابومنصوری تنها با تکیه بر روایات مکتوب و با دقت فراوان مطالب را جمع‌آوری کرده‌اند؛ به همین دلیل بسیاری از روایات تاریخی شاهنامة فردوسی را می‌توان در کتب دیگر تاریخی- مانند کارنامة اردشیر بابکان- یافت و این خود گواهی است بر معتبربودن جنبة تاریخی شاهنامه.
یکی از مهم‌ترین رویدادهای بخش تاریخی، کودتایی است که علیه خسروپرویز رخ می‌دهد و به دنبال آن شاهد محاکمه و مرگ وی هستیم. بزرگان خسروپرویز را از تخت به زیر می‌کشند و قباد دوم (شیرویه) را به پادشاهی می‌رسانند و وی را به کشتن پدر تشویق می‌کنند. شیرویه اتهاماتی را که علیه خسروپرویز مطرح بوده است، فهرست می‌کند و دو پیک به زندان می‌فرستد تا اتهامات را به گوش خسروپرویز برسانند. وی فرصتی به خسروپرویز می‌دهد تا در مقابل اتهامات از خود دفاع کند. بدین طریق شیرویه با توجه به گفتارهای خسروپرویز یا بهانه‌ای برای آزادسازی پدر می‌یابد یا دلیلی محکم برای کشتن وی پیدا می‌کند. به عبارت دیگر پاسخ‌های خسروپرویز تعیین‌کنندة مرگ یا آزادی وی است. به همین جهت از پرسش و پاسخی که میان شیرویه و خسروپرویز رد و بدل می‌شود با عنوان «محاکمه» یاد کرده‌اند.
داستان این محاکمه در منابع تاریخی و معتبر بسیاری از‌جمله تاریخ طبری، یعقوبی، ثعالبی و نهایت‌الارب آمده است. یکسانی روایت فردوسی با این منابع بیانگر این نکته است که می‌توان شاهنامه را به‌عنوان متنی معتبر و تاریخی در نظر آورد. حتی پاره‌ای از اطلاعات مهم در شاهنامه وجود دارد که در کتب تاریخی دیگر یافت نمی‌شود و تاریخ‌نگاران با اتخاذ دید تاریخ‌نگارانه آنها را کم‌اهمیت قلمداد کردند و سخنی از آن نگفته‌اند.
گزارش: الناز صحرائیان
