شانزدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران در دانشگاه بیرجند و از تاریخ 14 تا 19 اسفندماه با حضور کارگروه‌ها، نشست‌ها و سخنرانان مختلف برگزار می‌شود. اولین نشست با عنوان « ادبیات حماسی» روز شنبه 14 اسفندماه 1400 در بستر اسکای روم به‌صورت مجازی آغاز شد. در اولین نشست، دکتر محمد‌جعفر یاحقی به‌عنوان رئیس کارگروه ادبیات حماسی و چهار سخنران و استاد مطالعات حماسی و شاهنامه‌پژوهی، دکتر محمد‌رضا راشدمحصل، دکتر سجاد آیدنلو، دکتر عبدالغفور آرزو و آقای اصغر افشاری حضور داشتند و به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ابتدای این نشست دکتر محمد‌جعفر یاحقی، به دلیل اهمیت شاهنامه در فضای فرهنگی و ادبی کشور، این اثر را پشتیبانی برای زبان و ادب فارسی و تلطیف‌کنندۀ فضای خشن و درشت عنوان کرد که بیش از هر چیز به آن نیاز است و با کمک این آموزها و با محوریت زبان فارسی می‌توان به دنیای همدلی رسید. در ادامه دکتر راشدمحصل که اولین سخنران این نشست بود، در خصوص حماسه و شاهنامه به سخنرانی پرداخت. وی با اشاره به نحوۀ شکل‌گیری حماسه و در تعریف حماسه افزود: حماسه روایات غالباً منظوم است که با نظم بلند و به زبان پهلوانی شکل می‌گیرد و در خاطرۀ جمعی باقی می‌ماند. شاهنامه از روایات شرق ایران است که زبان اوستا هم از آن منطقه است و با توجه به اشرافی که بر رویدادهای اجتماعی دارد، به نظم در آمده و منابع آن از نوع شاهنامۀ ابومنصوری بوده است و نشان‌دهندۀ این است که فردوسی در نظم شاهنامه بر زمان خود اشراف داشته است و دوران خردورزی به فردوسی سپرده شده است که مانند یک درمانگر دردها را شناسایی و برای درمان آن کوشیده است. شاهنامه جامعۀ ایده‌آل فردوسی است که راستی و خردورزی در آن حاکم است. دکتر راشدمحصل با اشاره به اینکه شاهنامه اثری جمعی است و چکیدۀ دانشمندانی است که پیش از او بودند و یا هم‌زمان او می‌زیستند، وظیفۀ پهلوانان را دفاع از وحدت و روح مردمی و آنان را وجدان بیدار ملی معرفی کرد.
سخنران دوم این نشست دکتر سجاد آیدنلو بود، وی با طرح این سؤال که چه آثاری را می‌توان حماسی نامید، سخنرانی‌اش را آغاز کرد. دکتر آیدنلو با اشاره به تعریف استاد شفیعی‌کدکنی از حماسه، که عبارت است از وجه پهلوانی داشتن، ملی بودن و جنبۀ خارق‌العاده به آن پاسخ داد و تنها شاهنامه فردوسی را با این تعریف اثری حماسی دانست که ویژگی ملی بودن جزو ذات تعریف حماسه است. وی با توجه به جامع و مانع بودن این تعریف، دیگر آثار را روایات پهلوانی نامید.
در ادامه دکتر عبدالغفور آرزو در خصوص شاهنامه‌پژوهی در افغانستان توضیحاتی ارائه کرد. دکتر آرزو با توجه به پیشینۀ مشترک ایران و افغانستان، شاهنامه را محوری برای مردمانی که متعلق به یک هویت بودند، دانست که یک شناسنامه دارند و آن شناسنامه ایران فرهنگی یا خراسان بزرگ است و شاهنامه‌خوانی به‌عنوان یک سنت دیرین در طی این سال‌ها در افغانستان گرمابخش خانه‌ها بوده است. وی با اشاره به آثار بزرگ حماسی که در طی این سال‌ها در افغانستان تألیف شده است، ازجمله جنگنامه غلامی که در سال 1843 جنگ اول افغان و انگلیس را به تصویر کشیده است، اکبرنامه و امیرنامه ذوالفقار از دیگر روایات حماسی هستند که در افغانستان تألیف شده است. همچنین تدریس شاهنامه در تمام مقاطع دانشگاهی در افغانستان و جنگنامه‌سرایی در افغانستان گواه جایگاه ارزندۀ شاهنامه در این کشور است. دکتر آرزو که سرایندۀ حماسۀ ساتی برزن است با خوانش ابیاتی از این روایت سخنرانی خود را به پایان رساند.
در قسمت پایانی، سخنرانی آقای اصغر افشاری در خصوص اسطورۀ ضحاک بود. وی با اشاره به وجود این اسطوره در روایات هندی و اوستایی و تحلیل لایه‌های مختلف این اسطوره، این اسطوره را یک اسطورۀ طبیعت‌گرا نامید که از فرهنگ هندی و ایرانی شروع شده است و منشأ این طبیعت‌گرایی هم یک اسطورۀ طبیعی بوده است و به خشکسالی باز می‌گردد و به مرور زمان با اساطیر دیگر تلفیق شده است.
پس از پایان سخنرانی‌ها دکتر یاحقی ضمن تشکر از دانشگاه بیرجند، با ارائۀ جمع‌بندی از سخنان چهار سخنران نشست ادبیات حماسی شانزدهمین همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی افزود: در این بخش چهار سخنران داشتیم. ابتدا به شکل عالی دکتر راشدمحصل تعریفی از حماسه به دست دادند و حماسۀ ملی را تعریف کردند و آن را کتاب اجتماع نامیدند، سپس دکتر آیدنلو از آذربایجان با تعریف دقیقی از حماسه و روایات ملی با ما بودند و بحث خوبی را مطرح کردند. دکتر آرزو هم به روایات افغانستان که تحت‌تأثیر شاهنامه سروده شدند، اشاره کردند و بر اهمیت یکپارچگی و هویت فرهنگی تأکید کردند و سخنران آخر هم آقای افشاری سیر اسطورۀ ضحاک را گفتند که داستان بسیار معروفی است که اگر چه کتاب‌ها بر آن نوشته شده است؛ اما تحلیل جامع بر نگاره‌هایی بود که در یشتها، وداها و بندهشن به آن اشاره شده است. دکتر یاحقی ابراز امیدواری کرد با این شروع خوب بر همایش و با روحیۀ پهلوانی وارد دنیای زبان فارسی شویم تا بتوانیم پاسدار زبان فارسی باشیم و با این شعار، این همایش اهدافش محقق خواهد شد.
گزارش: زهرا شریعت‌پناه
