جلسه‌ای با محوریت گزارشی از مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر در صفحه اینستاگرامی قطب علمی فردوسی و با همکاری انجمن پایندگان روز شنبه 7 اسفندماه 1400 برگزار شد.
دکتر خلیل‌الله افضلی، رئیس مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر که در حوزه‌های مختلف هرات‌شناسی و مکتب هرات و نسخ خطی هرات فعالیت می‌کند، آغاز فعالیت این مؤسسه را به سال 1396 در هرات دانست که در طی این سال‌ها 16 اثر توسط این مؤسسه چاپ و منتشر شده است و دو شماره از مجله به نام «نامه بایسنغر» چاپ شده است و شمارۀ سوم در دست آماده‌سازی است. کارهای این مؤسسۀ تحقیقات ادبی و تاریخی و در حوزۀ مثل‌ها و تصحیح و نسخه‌شناسی و شناسایی نسخ بوده است، که از مهم‌ترین آثار دیوان ملا واله هروی شاعر تأثیر‌گذار بر اشعار بیدل بوده است و در ایران درباره این شاعر کار نشده بود.
کار دیگری که توسط مؤسسه انجام شده، تصحیح تذکرۀ محمدرضا برنابادی است که تاریخ اجتماعی و فرهنگی هرات و جام و خراسان و مشهد است که به‌صورت چاپ عکسی با مقدمۀ روسی خانم توانوویچ در مسکو قبلا چاپ شده بود و اکنون دو نسخۀ دیگر که یکی نسخۀ کابل و دیگری نسخه‌ای در خانۀ یکی از اشخاص در هرات به چاپ رسیده است. همچنین این مؤسسه در زمینۀ ترجمۀ آثار نیز فعالیت دارد و دو اثر یکی از فرهنگ تاریخی و سیاسی افغانستان که در سال 1975 چاپ شده و هم‌اکنون ترجمۀ آن آماده است و یک کتاب دیگر از انگلیسی که عبدالعظیم صدیقی از انگلیسی به فارسی ترجمه کرده است. کتاب فتح طوایف جمشیدی که از اقوام ساکن در هرات هستند که کتاب در اشاره به حادثۀ تاریخی در سال 1254 که در آن رحیم قلی‌خان حاکم خیوه 12 هزار خاندان جمشیدی را از هرات به خوارزم منتقل کرد که در آکادمی اتریش تصحیحی از آن قبلاً انجام شده بود و این دو اثر برای محققان می‌تواند بسیار تأثیر‌گذار باشد، به دلیل اینکه بسیاری از این خاندان امروزه در شهرهای خراسان هستند .
کارهای دیگری از‌جمله شناسایی آثار ارزنده در حوزۀ پایان‌نامه‌ها و پژوهش‌ها توسط دانشجویان افغانستان انجام شده است که توسط این مؤسسه به چاپ رسیده است و این آثار بیشتر در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی و تاریخ است. اولین اثر، پایان‌نامۀ دکتر جلال‌الدین صدیقی به نام هرات در دورۀ صفویان است و یکی از آثار برجستۀ این دوره است. پایان‌نامۀ دکتر نصری حق‌شناس به نام «سیر ادب در دوره‌های ملوک هرات» هست. دورۀ آل کرت به لحاظ زمانی در هرات بسیار بزرگ بوده است و در حوزۀ هنر و ادبیات کارهای ارزشمندی انجام دادند که تحت‌الشعاع دورۀ تیموری قرار گرفته است و یکی از اهداف این مؤسسه توجه به دوره‌هایی است که کم‌تر شناخته شده است. دکتر افسری ابراز امیدواری کرد بتواند آثار دیگری که در این حوزه توسط دانشجویان انجام شده را نیز از‌جمله پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد دکتر صدیقی که مربوط به دورۀ آل کرت است به چاپ برساند. از دیگر اقدامات مؤسسه بایسنغر توجه به معماری و بناهای تاریخی شهر هرات است که حدود 230 بنا شامل حوض و رباط و خانقاه شناسایی شده که عمدۀ آن از دورۀ سلجوقی شروع می‌شود و بناهایی از دورۀ آل کرت و تیموری زیاد است که این مؤسسه به مرمت کتیبه‌های زیادی که در اثر گذشت زمان ناخوانا شده، پرداخته است و برای کتیبه‌های ارزشمندی چون سلطان‌علی مشهدی که دارای سنگ مرمر است و در هرات بی‌نظیر است یک پروفایل آماده شده است.
با توجه به نیاز بازسازی خانقاه‌های هرات در این زمینه نیز اقداماتی در دست است دکتر افضلی افزود: یکی از اهداف ما این بود که در کنار کتابخانه برخی کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی برگزار بشود و تا کنون دوره‌های خوانش متن برگزار شده که با توجه به حوادث افغانستان کنسل شده است و دورۀ مثنوی و تاریخ بیهقی و کتاب بدایع‌الوقایع را برگزار کرده‌ایم. همچنین برگزاری نشست‌هایی در حوزۀ نقد کتاب از دیگر فعالیت‌های این مؤسسه است.
گزارش: زهرا شریعت‌پناه
