چهارمین نشست کارگروه پژوهشی ادبیات حماسی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران با محوریت «میرزا آقاخان کرمانی و حماسه‌سرایی» با حضور دکتر حمید‌رضا خوارزمی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان روز دوشنبه، 2 اسفندماه 1400 از طریق اسکای روم و با حضور علاقه‌مندان این حوزه برگزار شد.

در ابتدای این نشست دکتر حمید‌رضا خوارزمی، با خوانش ابیاتی از سالارنامه توضیحاتی درخصوص زندگی نامه میرزا آقا‌خان کرمانی ارائه کرد. وی با اشاره به گرایش‌های درویشی پدر میرزا آقاخان و دو شخصیت به نام‌های شیخ روحی و شیخ احمد احسائی و تحت‌تأثیر ایشان به اندیشه‌های جدید روی آورد. دکتر خوارزمی افزود: میرزا آقاخان در کتابش اصلاً به دین خود اشاره نکرده است و تنها در یک بیت به آیین خود در نامة باستان اشاره می‌کند. خصومت میرزا با ناصرالدوله که این شخص زمینه‌های تکفیر میرزا و شیخ روحی را فراهم کرده و میرزا آقاخان پس از آن به تهران می‌رود و در دربار قاجار است و فرمان فرمایان او را راحت نمی‌گذارند و پایان کار او در نهایت در ترکیه است. وی با اشاره به مثلث میرزا آقاخان، میرزا ملکم‌خان ، فتحعلی آخوندزاده و سید جمال‌الدین اسد‌آبادی، میرزا را چهرۀ روشن این مثلث برمی‌شمرد.

دکتر خوارزمی با توجه به شدت تأثیرپذیری میرزا از آخوندزاده کتاب سه مکتوبش را برگرفته از کتاب مکتوبات آخوندزاده دانست که نامش نیز این تأثیرپذیری را نشان می‌دهد. همچنین میرزا آقاخان در مطالعات نقد ادبی صاحب‌نظر بود.

نامه باستان آخرین اثر میرزا در 1313 در زندان طرابوزون نوشته شده است و با توجه به آنچه میرزا خودش بیان می‌کند تحت‌تأثیر فردوسی و اثر بزرگش شاهنامه نوشته شده است و هدفش را سرودن با توجه به تاریخ گذشتگان، کنار گذاشتن افسانه‌ها و نگارش تاریخ جدیدی است و میرزا ‌خواسته است احوال گذشتگان ایرانی را که در تاریکی و ابهام مانده، روشنگری کند.

دکتر خوارزمی نامه باستان را مشتمل بر تاریخ راستین قدیم ایران و تحت‌تأثیر اندیشه‌های دساتیری دانست که با تکیه بر شاهنامه از سلسله‌هایی مثل آبادیان، آجامیان، ماردوشان و آبتین و ... نام می‌برد.وی اهمیت نامه باستان را در نگاه علمی و شیوه‌های علمی میرزا آقاخان دانست که زیباترین احساسات ملی‌گرایی را در آن می‌شود دید. دکتر خوارزمی در پایان تعریف و ستایش از ایران برای میرزا آقاخان کرمانی را با حسرت و تعزیت بر روزگار گذشته همراه دانست.

بخش پایانی این نشست پرسش و پاسخ بود که شرکت‌کنندگان سؤالات خود را در این زمینه مطرح کردند و دکتر خوارزمی به آنها پاسخ داد.

گزارش: زهرا شریعت‌پناه