سومین نشست از سلسله‌نشست‌های کارگروه ادبیات حماسی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی شامگاه دوشنبه 25 بهمن‌ماه 1400، ساعت 20 برگزار شد. این نشست محل سخنرانی دکتر منوچهر جوکار، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز و میزبانی دکتر حامد مهراد بود.

دکتر منوچهر جوکار ابتدا دربارۀ سابقۀ بسیار طولانی ملحمه در ادبیات عرب و معنای لغوی و اصطلاحی آن سخن گفت. در ادامه دربارۀ تفاوت‌های ملحمه و حماسه به نکات مهمی اشاره کرد ازجمله اینکه شاعر در ملحمه از شدت و حدت و رویارویی با دشمن، رشادت‌ها و شجاعت‌های خود و قبیله‌اش سخن می‌گوید و قالب مشخصی ندارد اما عمدتاً در قالب قصیده و قطعه است. شخصیت افراد، ویژگی‌های داستان، جغرافیا، اساطیر و ... در ملحمه وجود ندارد. در شعر حماسی دفع هجوم بیگانگان، حفظ سرزمین و دفاع از دین موج می‌زند و طرح پیشینی دارد و اهداف مشخصی را دنبال می‌کند. همچنین ابهام ذات حماسه است در حالی که ملحمه جنبه‌های رازآمیز ندارد. ملحمه به هیچ‌وجه وارد حوزۀ مجاز نمی‌شود در‌حالی‌که مجاز در حماسه بسیار پررنگ است. ملحمه قبیله‌ای است و جغرافیای محدود دارد؛ اما حماسه دفاع ملی است. میدان اثربخشی در ملحمه بسیار محدود است و بلعکس شاهنامه و حماسه چنین نیست. ملحمه بیان غنایی دارد اما شعر رزمی است ولی حماسه بیان دراماتیک دارد. در شعر حماسی و شاهنامه ملیت و ملت مسئلۀ اصلی است.

در ادامۀ نشست دکتر جوکار دربارۀ چرایی عدم وجود حماسه در ادبیات عرب سخن گفت و افزود اقلیم شبه جزیره عربستان هیچ‌گاه مورد حسادت و هجوم بیگانگان نبوده و جنگ بین قبیله موجب آفرینش حماسه نمی‌شود. وی در ادامه گفت ویژگی اصلی شاهنامه، زنده ماندن آن است. .حماسه و شاهنامه اثر انسانی است و اثربخشی که در شعر و اندیشه جوامع مختلف داشته، بسیار زیاد است. عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت آثار عنتره بن شداد جزو ملحمه‌های قرن سوم محسوب می‌شوند که در این زمینه بسیار شناخته شده و مشهور هستند و همچین در دورۀ معاصر ملحمه‌هایی سروده شده‌اند که جزو حماسه‌های مذهبی قلمداد می‌شوند. وی در پایان سخنان خود افزود که شاهنامه ملحمه نیست و در این تردیدی وجود ندارد اما مقاله یا حتی کتاب وجود دارد که نویسنده برای تخفیف شاهنامه و با علم به ویژگی‌های آن، شاهنامه را ملحمه خوانده است.

گزارش: سمیّه کریمی‌پور