از سخن‌های دیرینه: هنر جوی و با مرد دانا نشین/ چو خواهی که یابی ز بخت آفرین


تواریخ اثر آگاثیاس است که به کوشش و ترجمۀ محمود فاضلی بیرجندی به چاپ رسیده است. این اثر جزو عظیم‌ترین کتب تاریخ کلاسیک باستان تلقی می‌شود که نویسنده‌اش آن را در پنج کتاب گردآوری کرده بوده. حدس و گمان بر این است که آگاثیاس فقط همین پنج جلد کتاب را برای ما به یادگار گذاشته است.

آگاثیاسِ تاریخ‌نگارِ شاعر در تواریخ بر آن است که روادید فکری و گشت‌وگذار خیال را در قاموس کلمه به ما بنمایاند. او تاریخ‌نگار است و آشنا به این مسیر. برای همین هم از دلبستگی خسرو به فلسفه می‌گوید و نیز نقبی می‌زند به زبان پهلوی. از زرتشتیان می‌گوید، و از همه مهم‌تر این‌که از نکاتی ظریف از جنگ‌های ایران و روم پرده برمی‌دارد.

نکتۀ متمایزکنندۀ تواریخ با سایر آثار پیشین در این است که در این کتاب برای نخستین بار تاریخ‌نگاری رومی کاوش شده است. آگاثیاس، این قدرت را در بیان از آنجا یافته که نامه‌نگاری‌هایی با دولت‌های مختلف آن زمان داشته و تمام حقیقت را مستند پیشِ روی خود داشته است.

تواریخ را نشر لاهیتا در ٢٣٢ صفحه در قطع رقعی به چاپ رسانیده است.

گزارش: مظاهر سبزی