مینوی خرد اندرزنامه‌ای به زبان پهلوی است که علاوه بر پند و اندرزهای دینی، اطلاعاتی دربارۀ آفرینش، رویدادهای اسطوره‌ای، جغرافیای اساطیری اوستا، مسائل اخلاقی، فقهی، عرفان، کیهان‌شناسی و... به دست می‌دهد. این نوشته شامل یک دیباچه و 62 پرسش و پاسخ است. پرسش‌ها از سوی شخصیتی نمادین به نام دانا مطرح شده و مینوی خرد که همان خرد فطری است، به آن‌ها پاسخ می‌دهد. در متون پهلوی از دو نوع خرد نام برده می‌شود: «آسن خرد» که خرد فطری است و در درون نهاد انسان و «گوشوسرود خرد» که خرد اکتسابی است و انسان از راه کوشش به آن دست می‌یابد.
این کتاب حاصل رسالۀ دکتری دکتر مریم حاتمی به راهنمایی دکتر سعید عریان است، حاتمی اساس پژوهش را بررسی متون پازند مینوی خرد و مقایسۀ آن با نگارش پهلوی قرار داده که در نوع خود پژوهشی تازه است. حاتمی در پیشگفتار کتاب می‌نویسد: «به هر حال از آغاز پژوهش روی متن پازند مینوی خرد، برگردان آن به پهلوی و سپس فارسی، مقایسه و مطابقۀ آن با سه متن دیگر پهلوی، توضیحات و حاشیه‌های مربوطه راهی بس طولانی و دشوار طی شد و من شادمان از سپردن این راه، با هزاران امید که راهی را برای پژوهشگران دیگر گشوده باشم.» نتیجۀ این پژوهش و مقایسه چنین است که پازند تنها یک شیوۀ آوانویسی سنتی بوده و برای سهولت در قرائت واژگان پهلوی از آن استفاده می‌شده است، به عبارت دیگر پازند نمی‌تواند زبان مستقلی باشد زیرا چنان که می‌دانیم عوامل سه‌گانه‌ای وجود دارند که سازندۀ پیکرۀ یک زبان هستند، این عوامل عبارتند از: صرف، نحو و نظام آوایی؛ و از آنجا که پازند تنها برای رفع مشکل قرائت متون مکتوب و بازماندۀ پهلوی ابداع شده، در نتیجه نمی‌توان برای آن نظام صرفی، نحوی و آوایی مستقلی قائل شد.
کتاب مینوی خرد، پژوهش بر پایه متن پازند نوشتۀ دکتر مریم حاتمی و زیر نظر دکتر سعید عریان در 420 صفحه، قطع وزیری و جلد سخت در تابستان 1400 توسط انتشارات برسم چاپ و منتشر شد.
گزارش: نیره حسین‌زاده
