خردسرای فردوسی گیلان با همکاری پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان و انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، نشست ویژه‌ای در واپسین ساعات بیست‌ونهم شهریورماه 1400 در فضای مجازی برگزار کرد. در این نشست موضوعات گوناگونی به بحث و بررسی گذاشته شد. اهم گفت‌وگوها دراین نشست پیرامون «جایگاه شاهنامه فردوسی» درمحورهای همایش انجمن ترویج زبان و ادب فارسی بود. دکتر محمدجعفر یاحقی مدیر عامل مؤسسۀ فرهنگی خردسرای فردوسی مشهد و استاد دانشگاه فردوسی، مهمان ویژۀ این نشست بود.
شاهنامه فرهنگنامۀ تمدن ایران اسلامی است
دکترعلی‌اصغر میرباقری‌فرد، رئیس انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران در آغار سخنرانی خود، نخست به قدمت پنجاه سالۀ انجمن ترویج اشاره کرد و از پایه‌گذار اصلی انجمن دکتر مهدی محقق و خدمات ارزشمند ایشان یاد نمود. همچنین دربارۀ محورها و اهداف بلندمدت انجمن سخنانی ایراد کرد.
به گفتۀ دکتر میرباقری‌فرد محور نخست فعالیت‌های انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، برپایی گردهمایی‌های بزرگ سالانۀ بین‌المللی در دانشگاه‌های جامع کشور است. وی به گردهمایی‌های پیشین این انجمن در شهرهای مختلف اشاره کرد و گفت مشهد میزبان دومین گردهمایی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران در سال 1386 بود. همچنین اظهار داشت امسال در شانزدهمین سال برگزاری گردهمایی انجمن ترویج، شهر بیرجند در استان خراسان جنوبی میزبان این نشست خواهد بود.
دکترمیرباقری‌فرد در ادامۀ سخنان خود به بازنگری اساسنامه و تشکیل کارگروه‌های تخصصی با نظارت دکترمهدی محقق، توضیحات مبسوطی ارائه کرد. تشکیل کارگروه‌های پانزده‌گانه تخصصی که بر پایه ساختارهای علمی فعالیت می‌کنند، محور دوم فعالیت‌های این انجمن است. از این میان، «کارگروه ادبیات حماسی» به سرپرستی دکتر محمدجعفر یاحقی به عنوان فعال‌ترین کارگروه شناخته شده است. از دیگر کارگروه‌ها که با تلاش اعضای اصلی انجمن و همکاری استادان متخصص تشکیل شده: کارگروه ادبیات تطبیقی، کارگروه ادبیات کودک و نوجوان، کارگروه نقد و نظریه‌های ادبی، کارگروه ادبیات معاصر، کارگروه ادبیات عرفانی و کارگروه ترویجی‌سازی ادبیات... است.
از محورهای دیگری که دکتر میرباقری‌فرد به آن پرداخت، فعالیت شعبه‌های انجمن ترویج در بیست استان کشور با نظارت و اشراف دانشگاه‌های جامع و زیر نظام‌های مختلف آموزشی از سال 1393 بود. هدف از تشکیل این شعبه‌ها ارتقا بخشیدن به ادبیات بومی و شناسایی استعدادهای بزرگ ادبی است. رئیس انجمن ترویج اظهار داشت این انجمن در تدارک جشنواره‌ای از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های استان‌های مختلف در آینده نزدیک است.
دکتر میرباقری‌فرد در پایان سخنان خود به جایگاه ویژۀ فردوسی و شاهنامه و شناساندن این اثر سترگ به همگان و شناساندن آن با شیوه‌های جدید به‌ویژه برای جذب قشر جوان اشاره کرد. همچنین اظهار امیدواری کرد در گردهمایی امسال انجمن ترویج در بیرجند از همکاری و یاری قطب علمی و خردسرای فردوسی، و دانشجویان خلاق و مستعد، در جهت هرچه پربارتر برگزار شدن آن بهره‌مند شوند.
در ادامۀ برنامه دبیر نشست، دکتر زهرا روحی‌فر، مسئول خردسرای فردوسی شعبه گیلان، از اعضای حاضر در نشست درخواست کرد بخشی از فعالیت‌های انجمن ترویج زبان و ادب فارسی به شاهنامه‌خوانان و نقالان اختصاص یابد و فعالیت‌هایی در این عرصه با نظارت انجمن ترویج شکل بگیرد.
شاهنامه یک کتاب نیست، یک فرهنگ کهنسال است
دکتر محمدجعفر یاحقی مدیر عامل مؤسسۀ فرهنگی خردسرای فردوسی مشهد، سخنرانی خود را با «درود خراسان به گیلان عزیز» آغاز کرد و از اهمیت گیلان به عنوان نقش مهمی که از گذشته در مسائل فرهنگی کشور و به‌ویژه زبان و ادب فارسی داشته است، سخن گفت. همچنین از پیشنهاد دکتر روحی‌فر استقبال کرد و مساعدت خود را در زمینۀ پیشنهاد ایشان اعلام کرد. وی اظهار داشت هدف انجمن، ترویج فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در قلمرویی فراتر از زبان فارسی است.
دکتر یاحقی ضمن سپاسگزاری از سخنان دکتر میرباقری‌فرد، بر اهمیت شاهنامه و فردوسی و اهمیت آن در انجمن ترویج زبان و ادب فارسی تأکید کرد. وی شاهنامه را کهنسال‌ترین و مهمترین بنیاد و ستون زبان فارسی، در تمام دوره‌های تاریخی دانست و بدین سبب تمام ایرانیان را وام‌دار فردوسی بزرگ خواند. دکتر یاحقی با تأکید بر تأثیر شاهنامه در فضای فرهنگی، به وظیفۀ سنگینی که همانا تداوم‌بخشی به راه پیشینیان در جهت فردوسی‌شناسی است، به تفصیل سخن گفت. همچنین به متناسب کردن نیازهای جامعۀ امروز و به کارگیری شیوه‌های نوین آموزشی با توجه به امکانات گوناگونی که امروز در اختیار است، با هدف گسترش فرهنگ شاهنامه به‌ویژه برای نسل امروز تاکید کرد.
دکتر یاحقی در ادامه اظهار داشت شاهنامه یک کتاب نیست. شاهنامه فرهنگ کهنسالی است که تمام ابعاد زندگی انسان‌ها در همه دوره‌های تاریخی در آن متبلور است و فراتر از پیکره بیرونی آن است. شاهنامه دربردارندۀ بسیاری از دانش‌ها، علوم، فنون، هنرها و مهارت‌های گوناگونی است که نیازمند کشف و بررسی است. از این جهت متخصصان تازه‌کار عرصۀ شاهنامه‌پژوهی با مطالعۀ دقیق‌تر وعمیق‌تر شاهنامه و به یاری دانش‌های نوین و دیدگاه‌های امروزین، می‌بایست در معرفی آن به نسل جدید اهتمام ورزند و با زبان این نسل دربارۀ شاهنامه سخن بگویند و دانشجویان خود را به سوی این نوع کارها تشویق و ترغیب نمایند.
وی بیان داشت در این انجمن کارگروه وسیعی در خصوص پژوهش‌های شاهنامه‌شناسی فعالیت می‌کند، که نه تنها همه نواحی عمدۀ ایران را دربرمی‌گیرد بلکه خارج از کشور و همۀ قلمروی زبان فارسی را پوشش می‌دهد. هستۀ اصلی و اعضای تصمیم گیرنده، از میان دانشگاه‌های بزرگ داخل کشور بوده و برخی از مراکز خارج کشور در این زمینه دعوت به همکاری شده‌اند.
دکتر یاحقی از برنامه‌های گسترده و فعالیت‌های ویژۀ این کارگروه برای پنج سال آینده خبر داد. از هدف‌های عمدۀ این کارگروه یکپارچه کردن و جهت دادن به مطالعات شاهنامه‌شناسی در سراسر کشور در زمینه‌های گوناگون از جمله در حوزۀ کودکان است. برای رسیدن به این هدف با راه اندازی بخش انتشارات در این کارگروه بزرگ، آثار برتر در سامانه‌ای که بدین منظور فراهم شده است، بارگذاری و معرفی خواهد شد. همچنین با توجه به درصد بالای پژوهش‌های شاهنامه‌شناسی، این کارگروه، اقدام به انتشار مجله علمی-پژوهشی در زمینۀ ادبیات حماسی کرده است که فرآیند آن در مراحل پایانی است.
دکتر یاحقی به محوری‌ترین و مهمترین اقدامی که پس از سال‌ها به همت خردسرای فردوسی مشهد و با همکاری قطب علمی دانشگاه فردوسی و انجمن ترویج و زبان و ادب فارسی تثبیت شد، اشاره کرد و گفت با تلاش زیادی که در سال‌های قبل انجام گرفت روز بیست‌و‌پنجم اردیبهشت، روز بزرگداشت فردوسی و پاسداشت زبان فارسی نام‌گذاری شده است. هرسال در این روز در کنار آرامگاه حکیم طوس برنامه‌هایی برای عموم مردم نیز برگزار می‌شود. امسال این بزرگداشت به علت شرایط نامساعد در فضای مجازی به مدت یک هفته و با نام «هفته فردوسی» برگزار گردید. در بخش پذیرش مقالۀ بزرگداشت فردوسی، مجموعه مقالاتی با عنوان «از این خسروانی درخت» به چاپ رسیده و مجموعۀ دیگری از مقاله‌ها بر روی سی‌دی عرضه شده است.
امروز بیش از هر روزگاری ما، نیازمند فردوسی و شاهنامه هستیم
سخنران پایانی این نشست دکترعلی صفایی، رئیس دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه گیلان، نخست از کوشش‌های ارزندۀ دکتر مهدی محقق تقدیر کرد و تلاش‌های چندین سالۀ ایشان را گرامی داشت. وی با توجه به فعالیت‌های انجمن ترویج، آن را از جهت موضوع از متنوع‌ترین و گسترده‌ترین تشکل‌های علمی و ادبی دانست و نشان مدیریت قوی و سنجیده و دقیق این انجمن خواند.
دکتر صفایی در خصوص شاهنامه و فردوسی اظهار داشت ردپای هنرشاعری وهنرهای زبانی وادبی فردوسی که دراغلب اشعار شاعران پس از او دیده می‌شود، و تأثیری که شاعران گوناگون از او گرفته‌اند، نشان شان و شخصیت والای فردوسی است. شاهنامه فردوسی اختصاص به قلمروی جغرافیایی ایران ندارد، بلکه متعلق به ایران فرهنگی است که گسترۀ آن بسیار وسیع‌تر از قلمروی جغرافیایی امروز است.
دکتر صفایی دربارۀ نشانه‌های مقبولیت فردوسی در قلمروی فرهنگی چنین گفت: در کشورهایی که فارسی زبان نیستند، داستان‌های حکیمانۀ فردوسی رواج دارد و دلیل آن وجود نام‌ها و شخصیت‌های بزرگ شاهنامه در کشورهای پیرامون است و این نشان نفوذ فرهنگی ایران و توفیق فردوسی در گسترش اندیشه‌های خردمندانۀ او بوده است. دلیل دیگرِ پذیرش اندیشه‌های فردوسی، وجود ترجمه‌های زیادی است که در طول تاریخ از شاهنامه صورت گرفته است. امروز بیش از هر روزگاری ما نیازمند فردوسی و شاهنامه هستیم چرا که جهانِ امروز دچار نوعی ابتذال و پریشانی شده است. از این رو شاهنامه می‌تواند راهبر و راهگشای ما باشد. شاهنامه بر دو اصل محوری استوار است: خرد و اخلاق.
امروز جهان نیاز جدی به خردمندی و اخلاق دارد، زیرا از عقل تدبیرگر زندگی و توجه به هدف زندگی و هم از اخلاق پسندیده دور شده است. شاهنامه و فردوسی ترویج دهنده این دو ویژگی است. همچنین ما نیازمند تقویت هویت ملی و غرور ملی هستیم که توجه به شاهنامه می‌تواند در این زمینه نیز کارساز باشد.
دکتر صفایی از تلاش دست‌اندرکاران در جهت منسجم کردن جلسات گیلان‌شناسی که تاکنون به صورت پراکنده برگزار می‌شده، خبر داد. همچنین این پیشنهاد را مطرح کرد که علاوه بر اهدای جوایز به دارندگان برترین رساله‌های دکتری و پایان‌نامه‌های ارشد که پیش از این انجام می‌شده است، به «مقاله‌های شاهنامه‌پژوهی» نیز جایزه‌ای تعلق بگیرد.
در پایان این نشست دکتر میرباقری‌فرد مؤافقت خود را با پیشنهادات دکتر صفایی و دکتر روحی‌فر اعلام کرد. این نشسست در ساعت یازده‌و‌پانزده دقیقه پایان یافت.
گزارش: ملوک براتی
