ششمین نشست مراسم بزرگداشت فردوسی و زبان فارسی در شامگاه سی‌ام اردیبهشت‌ماه، در کنار آرامگاه حکیم طوس برگزار شد. این نشست پایانی همچون نشست‌های پیشین از طریق فضای مجازی در دسترس متخصصان، دانشجویان و علاقه‌مندان قرار گرفت.
گفتنی است در شب پایانی همایش، علاوه بر سخنرانی‌های علمی پژوهشگران ایرانی داخل و خارج از کشور، چند ویژه‌برنامه نیز در حاشیه برگزار شد.
در آغاز این نشست دکتر محمود امیدسالار، دانشمند شاهنامه‌پژوه از دانشگاه برکلی کالیفرنیا، به موضوع «منبع احتمالی یکی از بن‌مایه‌های داستان مزدک در شاهنامه و سیرالملوک خواجه نظام‌الملک» پرداخت. دکتر امیدسالار پس از بیان خلاصۀ کوتاهی از داستان مزدک در روایت خواجه نظام‌الملک، به روایت شفاهی مشابهی اشاره کرد که خود چندسال پیش از زبان فردی 68 ساله شنیده است. وی از زبان راوی نقل می‌کند که در زمان حکومت حمیدپاشا، آتاتورک پس از زندانی شدن، به یاری مردم از زندان رهایی می‌یابد و حمیدپاشا را شکست می‌دهد. در شبی همۀ علمای عثمانی را به بهانۀ مشورت به استامبول دعوت می‌کند تا رای خود را به صندوقی که در یک کشتی قرار داشت بریزند. پس از آنکه همۀ علما را سوار کشتی می‌کنند، آن‌ها را به دریا می‌افکنند.
دکتر امید سالار معتقدست این روایت از نظر ساختار مشابه با داستان مزدک است و در دوره‌ای وارد روایت‌های آناتولی شده است. همچنین دربارۀ تناقضاتی که در منابع فارسی و عربی با منابع هم‌عصر وجود دارد، توضیحاتی ارائه کرد. وی اظهار داشت به سبب وسعت روابط بین ایران و چین در روزگار کهن، چنانکه در شاهنامه آمده است، برخی شباهت‌ها در برخی روایت‌ها وجود دارد و پژوهش در منابع چینی برای کشف بن‌مایه‌های این روایت‌ها مفید خواهد بود.
در ادامۀ برنامه، مهندس محمد فقیه‌زاده از دوستداران فردوسی و شاهنامه و از پشتیبانان همیشگی مؤسسۀ فرهنگی- هنری خردسرای فردوسی با اهدای یک واحد آپارتمان واقع در آبادگران مشهد، برگ زرین دیگری از بخشش، در کارنامۀ خود ثبت کرد. دکتر محمدجعفر یاحقی با یادکردی از شادروان دکتر اصغر مینو و پاسداشت از کار نیک ایشان، مراتب سپاس خود را از مهندس فقیه‌زاده ابراز داشت و چنین گفت: از گذشته‌ها سنت وقف از سنت‌های نیک بوده و امروزه وقف فرهنگی از مهم‌ترین موقوفات در جهت تحکیم فرهنگ و تحکیم بن‌مایه‌های قومی و ملی می‌تواند باشد.
در ادامه مهندس فقیه‌زاده اظهار داشت: در برابر عظمت، زحمات و مشقت‌هایی که حکیم طوس در سرودن شاهنامه، زندگی خود را صرف کرده است کاری انجام نشده است.
سپس سند این وقف‌نامه توسط دکتر محمدجعفر یاحقی، مدیرعامل مؤسسۀ فرهنگی- هنری خردسرای فردوسی امضا شد. نیز لوح تقدیری به پاس اقدام نیک مهندس فقیه‌زاده، از سوی رییس هیئت مدیرۀ خردسرای فردوسی، دکتر محمدرضا راشدمحصل به مهندس فقیه‌زاده پیشکش گردید.
سخنران بعدی دکتر حمیدرضا اردستانی رستمی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، سخنرانی خود را با موضوع «دربارۀ بنیاد گنوسی گناه فریدون»، با تکیه بر کتاب «مینوی خرد»، یکی از کتاب‌های دینی به جا مانده از عهد ساسانی، ایراد کرد. دکتر اردستانی چنین گفت: فریدون در شاهنامه شخصیتی با ویژگی‌هایی نیک، همچون شاه پیروز یزدان‌شناس، شاه با داد با فرهی است و آنگونه که چهرۀ گناهکار او در مینوی خرد و روایت پهلوی آمده، در حماسۀ ملی آشکار نشده است. گناه فریدون در مینوی خرد، تقسیم ناعادلانه جهان بین سه فرزندش است. این تقسیم بنابر نوشتۀ ثعالبی بر اساس هوای نفس بوده است و نه خرد فریدون. وی با استناد به سخن دکتر خطیبی چنین گفت که احتمالاً فریدون کسی بوده که هزاره بدِ ضحاک را به پایان برده و در روایت‌های ملی نخواستند چهرۀ گناهکار او آشکار شود. در ادامه دکتر اردستانی به طرح دیدگاه‌های خود پرداخت. گفتنی است عمدۀ مطالعات دکتر اردستانی متمرکز بر متون مانوی و شاهنامۀ فردوسی است.
از دیگرحواشی این برنامه، بایستی به مراسم رونمایی از وبگاه جدید مؤسسۀ خردسرای فردوسی اشاره کرد. این اقدام به یاری نیکوکاران و تلاش همکاران و پیگیری و نظارت خانم دکتر لطفی‌نیا انجام گرفته است. دکتر لطفی‌نیا از ارتقای بخش‌های گوناگون وبگاه و روند بهبودسازی آن، افزودن امکاناتی از جمله دوزبانه کردن، ایجاد درگاه، امکان استفاده از کارگاه‌ها و دوره‌ها، خرید فصلنامۀ تخصصی پاژ، امکان عضویت و دریافت اخبار از این وبگاه خبر داد. تمامی این امکانات جدید، آنلاین در اختیار اعضا قرار خواهد گرفت.
همچنین کتاب «سخن‌های دانندگان» به کوشش آقای حامد مهراد، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی و با نظارت دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی رونمایی شد. آقای مهراد پیرامون محتوای کتاب، گفت‌وگو با شاهنامه‌شناسان، توضیحاتی ارائه کرد. این کتاب در نشر نگاه معاصر به چاپ رسیده و هم‌اکنون در کتابفروشی‌های معتبر در دسترس علاقه‌مندان است.
سخنران پایانی این نشست دکتر عبدالرضا ناصرمقدسی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، سخنرانی خود را با عنوان «ذهن و زبان فردوسی از نگاه اسطوره‌شناسی عصبی‌تکاملی» و طرح یک پرسش آغاز کرد: فردوسی دارای چه ذهنی و چه مغزی بوده است که توانسته شاهنامه را بسراید؟ دکتر ناصرمقدسی در پاسخ به این پرسش چنین گفت: از دیدگاه عصبی‌تکاملی هیچ اثری نمی‌تواند یک شبه به وجود آمده باشد، بلکه دارای پیشینه‌ای است و در مورد شاهنامه نیز چنین است. شاهنامه باید یک سیر تکاملی داشته باشد. از این دیدگاه شروع کار فردوسی ابتدا با یک مفهوم ساده شکل می‌گیرد. به‌تدریج این مفهوم پرورده می‌شود و جنبه‌های مختلفی را به خود می‌گیرد و در نهایت شاهنامه به وجود می‌آید.
دکتر ناصرمقدسی در ادامه با تکیه بر تحقیقات ریچارد دیویدسن مفهوم نوروپلاستیسیتی(Neuroplasticity) را تشریح کرد و چنین اظهار داشت هنگامی که فرد به یک اندیشۀ متعالی فکر می‌کند امواجی در نوار مغز او پدیدار می‌شود. در حالت‌های گوناگون مانند مدیتیشن این امواج تغییر می‌کند. بنابراین با تمرین و تربیت ساختار مغز قابل تغییر است تا آنجا که در حالت عادی نیز این امواج قدرت تغییر را خواهند داشت. دیویدسن نتیجه گرفت ساختار مغز با تعلیم و تمرین و تکرار و با مواجه شدن مکرر با یک محرک می‌تواند تغییر کند.
طبق محاسبات دکتر ناصرمقدسی فردوسی طی سی سال سرایش شاهنامه روزانه پنج یا شش بیت سروده است و تحت‌تأثیر محرک‌هایی در حول‌و‌حوش شاهنامه همچون مفاهیم زبانی، مفاهیم اسطوره‌ای و مفاهیم حماسی و روابط بین آن‌ها بوده است. فردوسی سی سال در ساحت این مفاهیم و روابط بوده است و به این تریتب ساختار ذهن فردوسی به‌تدریج تغییر یافته است. فردوسی این بن‌مایه‌های انتزاعیِ اسطوره را در زبان نشان داده است.
دکتر ناصرمقدسی در پایان سخن خود چنین گفت که اسطوره‌شناسی عصبی‌تکاملی این مهم را نشان می‌دهد که فردوسی در آغاز سرایش شاهنامه چنین اهدافی نداشته است، بلکه مانند پیشینیان خود تنها خواستار حفظ این مفاهیم بوده، اما مداومت و وسواسی که در کار خود داشته و سی سال زمانی که بر روی این اثر صرف می‌کند، سبب می‌شود وی پیوسته تحت‌تأثیر تحریکات مداوم در ساحت این روابط زبانی و اسطوره‌ای قرار بگیرد و این روابط را در ذهن و زبان و مغز خود پردازش کند که در نهایت بتواند چنین اثر ماندگاری را در فرهنگ ما به وجود بیاورد.
گفتنی است قطب علمی فردوسی و شاهنامه، تاکنون یازده جلسۀ سخنرانی از دکتر ناصرمقدسی با موضوع اسطوره‌شناسی عصبی‌تکاملی در فضای اینستاگرام برگزار کرده است.
در پایان، دبیر اجرایی همایش دکتر سیدعلی کرامتی‌مقدم، گزارش کاملی از زمان‌بندی و هم‌اندیشی با صاحب‌نظران و دیگر فعالیت‌ها در جهت برپایی این همایش ارائه کرد و مراتب تشکر و قدردانی خود را از تلاش دست‌اندرکاران آن به جای آورد. همچنین از چاپ کتابی خبر داد که از میان مقالات ارسال شده به دبیرخانۀ همایش، داوری و پذیرفته شده است. صدور گواهی حضور در همایش ملی شاهنامه و زبان فارسی برای معلمان، دانشجویان و میهمانان از دیگر کارهای این همایش بود.
این نشست در ساعت 20 آغاز شد و در ساعت 22:30 پایان یافت و یکی از طولانی‌ترین و پربیننده‌ترین نشست‌های هفتۀ گذشته بود و بالغ بر یکصد و پنجاه مخاطب از طریق فضای مجازی در آن شرکت جستند.
همایش بزرگداشت فردوسی و زبان فارسی در شش شب پی‌در‌پی با حضور پژوهشگران برجسته از ایران و جهان با موضوعاتی در حوزۀ شاهنامه، فردوسی و زبان فارسی و برنامه‌های متنوع دیگر در سی‌ام اردیبهشت‌ماه 1400 خورشیدی به کار خود پایان داد.
این همایش با همراهی دانشگاه فردوسی مشهد، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی خراسان، مؤسسۀ فرهنگی- هنری خردسرای فردوسی، قطب علمی فردوسی و شاهنامه، اداره کل آموزش و پرورش خراسان، انجمن علمی معلمان زبان و ادبیات فارسی خراسان رضوی، پژوهش‌سرای فرهنگ و ادب پارسی ثابت و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان برگزار شد.
گزارش: ملوک براتی
