چهارمین نشست از سلسله نشست‌های همایش ملی شاهنامه و زبان فارسی، با همکاری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، اداره کل آموزش و پرورش خراسان رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد، مؤسسۀ فرهنگی - هنری خردسرای فردوسی، قطب علمی فردوسی و شاهنامه و انجمن ترویج زبان و ادب فارسی (شعبه خراسان)، روز سه‌شنبه 28 اردیبهشت‌ماه به صورت برخط در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. در این نشست نیز همچون سه شب گذشته، سخنرانان پیرامون مطالعات خود در زمینۀ شاهنامه‌پژوهی به سخنرانی پرداختند.
در ابتدا دکتر حسن ذوالفقاری، استاد دانشگاه تربیت مدرس تهران، از تأثیر شاهنامه بر آثار و هویت ملی و نقش آن در فرهنگ مردم سخن گفت. او برای تبیین سخن‌های خود، مثال‌هایی از شاهنامه‌خوانی و نقالی عشایر در هنگام کوچ و جنگ بیان کرد و شاهنامه‌خوانی را به جهت «حفظ حریم ایل» برای عشایر بختیاری حیاتی دانست. در مناطق شهری نیز از اَشکال متفاوت شاهنامه‌خوانی همچون شاهنامه‌خوانی در زورخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها یا در محافل و شب‌نشینی‌ها یاد کرد. همچنین از یکی دیگر از اشکال شاهنامه‌خوانی در خوانش داستان‌های تراژیک در دستگاه همایون با عنوان غم‌نامه‌‌خوانی نام برد. سپس بخشی از کارکردهای شاهنامه‌خوانی در فرهنگ عامه را برشمرد و برای هر یک مثال‌هایی را عنوان کرد. از آن میان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: شاهنامه عامل همبستگی قومی و ملی، عامل وحدت بخشی بین مردم، تقویت روحیۀ جنگاوری و دلاوری، استفاده از ابیات یا اشاره به شخصیت‌های شاهنامه در ضرب‌المثل‌ها یا زبانزدها، تأثیر آداب پهلوانی در آداب و رسوم زندگی مردم، تأثیر در هنر عامه با اشاره به نقاشی حمام‌ها و تکیه‌های معروف از نبردهای شاهنامه، عامل سرگرمی و نشاط، در مراسم عزاداری، در نام‌گزینی‌ها و...
سپس مهندس رجبعلی لباف خانیکی مدیر بازنشستۀ اداره کل میراث فرهنگی خراسان، با شرح داستان جنگ دوازده رخ و بررسی اشارات جغرافیایی فردوسی و صحنه‌آرایی دقیق او از محل نبرد، با تصاویر و توضیحات تکمیلی، آوردگاه این نبرد را با دشت گناباد و زیبد منطبق دانست و گفت: «با توجه به نام‌جای‌ها و صحنه‌‌پردازی فردوسی تقریباً تردید نداریم که این جنگ در گناباد اتفاق افتاده است».
«ز زیبد زمین تا کنابد، سپاه در و دشت از ایشان کبود و سیاه»
برنامۀ بعدی این نشست اجرای نقالی توسط مهربانو درسا نکویی بود. در این اجرا درسای نوجوان، داستان تولد زال را به شیوۀ نقالان برای مخاطبین شرح داد.
پایان‌بخش این نشست سخنرانی دکتر فرزین غفوری، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. دکتر غفوری گزارش علمی دقیقی از انتقام شاپور دوم در منابع تاریخی ارائه داد و با مقایسۀ روایت شاهنامه با دیگر روایات تواریخ پس از اسلام، دریافت‌های تازه‌ای را مطرح کرد. یکی از مهم‌ترین این دریافت‌ها مطابقت «یمن» در داستان بهرام گور و شاپور دوم با منطقۀ «حیره» بود. علاوه بر این دکتر غفوری بر اهمیت گزارش شاهنامه نسبت به دیگر تواریخ دورۀ اسلامی، در نبردهای انتقامی شاپور دوم، تأکید کرد و گفت در دیگر منابع گزارش دقیق و کاملی از نبردهای شاپور دوم بیان نشده است. همچنین نگاه دیگر منابع به دختر شاهدخت ساسانی، در فتح قلعۀ هترا، ناظر بر خیانت دختر بر پدر و اعراب است در صورتی که در شاهنامه چنین نیست.
در پایان این بنده، مرسده اسلامی به عنوان دبیر نشست، برنامۀ چهارشنبه شب را یادآوری و همراهان را به شرکت در نشست‌های بعدی دعوت کردم و دکتر کرامتی، دبیر علمی همایش، تقدیر و تشکر خود را نسبت به سخنرانان و استادان و شرکت کنندگان در این جلسه بیان نمود.
گزارش: مرسده اسلامی
