برنامه‌ای مشترک از واحد مناسبت‌های معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و مؤسسۀ فرهنگی-هنری خردسرای فردوسی به مناسبت بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی در تاریخ 24 اردیبهشت 1400 از ساعت 17-19 برگزار شد. این برنامه با سخنرانی دکتر میر‌جلال‌الدّین کزازی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، نویسنده، مترجم و شاهنامه‌پژوه و دکتر محمدجعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، نویسنده و مدیر مؤسسۀ خردسرای فردوسی همراه بود.

دکتر کزازی به عنوان اولین سخنران، دربارۀ زبان فردوسی سخن گفت و به این نکته اشاره کرد که فردوسی و سعدی هر دو از بنیان‌گذاران زبان فارسی هستند و در گونۀ کالبدینه، زبان فردوسی و سعدی مانند یکدیگر است اما در گونۀ نهادینه، شاهنامه شاهکاری بسیار پیچاپیچ، دشوار و دیرباب است که با شکافته شدن پوستۀ آن، با مغزی سترگ برمی‌خوریم. سروده‌های سعدی به هیج‌وجه در نهادینگی با شاهنامه قابل سنجش نیست. وی همچنین با شاهد مثالی از ابیات فردوسی و سعدی یادآور شد که شیوۀ سخن در هر دو یکی است اما این‌که پدیدۀ جداگانۀ ادبی آفریده شده است، به میزان بهره‌ای که سخنور از زبان می‌برد، بازمی‌گردد که شیوه نامیده می‌شود.

دکتر یاحقی به عنوان دومین سخنران، دربارۀ رابطۀ فردوسی و زبان فارسی سخن گفت؛ این‌که بعد از آمدن تازیان به ایران با تدابیر بزرگان و فرمانرویان سامانی، زبان فراموش شدۀ مردم توانست روی پای خود بایستد. در ادامه وی افزود که نخستین کتاب داستانی ایران، شاهنامۀ ابومنصوری در عهد سامانیان در سال 346 و کتاب ترجمۀ تفسیر طبری در سال 351 نوشته شدند و دو بازوی تاریخ، دیانت اسلامی و هویت ایرانی در این دو کتاب تبلور یافته است.

مدیر مؤسسۀ خردسرای فردوسی در ادامه یادآور شد که فرهنگ ایرانی، فرهنگ مدارا و همسان‌نگری است و با فرهنگ اسلامی و آموزه‌های جدید کنار آمد. در روزگار فردوسی، زبان فارسی با شتاب به سمت تکامل، فراگیری و عمومیت پیش می‌رفت و فردوسی کاخ بلندی بر این بنیان ساخت. فردوسی زبان فارسی را خلق نکرد بلکه آن را شکوهمند کرد. وی همچنین یادآور شد شاعر یا گوینده‌ای نیست که به نحوی تحت‌تأثیر سخن فردوسی نباشد. فردوسی بسیاری از کلمات و ترکیبات زرینی که در شاهنامه است را به جریان انداخته است که امروزه هنوز 80 درصد آن شناخته شده است. دکتر یاحقی افزود شاهنامه با فردوسی با این زبان سترگ، بدون شمشیر کشورگشایی کرده است. در شبه قارۀ هند، آنتولی، آسیای صغیر و ... نگاره‌ها، دست‌نویس‌ها، نسخ خطی، نظیره‌ها و ترجمۀ آن حاکی از این واقعه است و این توفیق برای شاهنامه است.

این نشست بسیار سودمند و پربار با شاهنامه‌خوانی آقای کیخسرو دهقانی پایان پذیرفت. میزبان برنامه دکتر محمدامیر جلالی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بود که بعد از دشواری‌های اتصال به برنامه از کشور چین، از میانۀ نشست، برنامه را هدایت کرد، پیش از آن خانم میترا ره‌نجات مدیریت برنامه را برعهده داشت.

گزارش: سمیّه کریمی‌پور