نشست اینستاگرامی قطب علمی فردوسی و شاهنامه با عنوان «سپندارمذگان؛ آیین باستانی پاسداشت زن و زمین» سه‌شنبه 5 اسفند‌ماه 1399 برگزار شد. مهمان برنامه خانم فاطمه جهان‌پور، استاد مهمان گروه تاریخ دانشگاه فردوسی و دبیر نشست مرسده اسلامی دانشجوی مقطع دکتری، گرایش ادبیات حماسی دانشگاه فردوسی بودند.

جهان‌پور سخنرانی خود را این‌گونه آغاز کرد «سپندارمذ به معنی فداکاری مقدس است. این شخصیت در جایگاه امشاسپندان قرار دارد. در حلقۀ اهورامزدا سه امشاسپند در سمت راست او و سه امشاسپند در سمت چپ او قرار دارند. سپندارمذ در سمت راست قرار دارد. این شش امشاسپند در آفرینش و حفظ جهان، اهورا را یاری می‌کنند. سپندارمذ ناظر بر زمین است و پنجمین روز ماه به نام اوست».

ویژگی‌های سپندارمذ

جهان‌پور سپندارمذ را اولین کسی دانست که دین زرتشت را پذیرفت و کُشتی به کمر بست و به شدت مورد توجّه اهورامزدا قرار گرفت. اوهورامزدا نیز او را دختر خود و مادر آفریدگان دانست. سپندارمذ بانوی بهشت و سرور بانوان بهشت محسوب شده است. او دارای دل رئوفی است و از اهورامزدا می‌خواهد تا همه را ببخشد. اهورا تمام گیاهان درمان‌بخش را در اختیار او قرار داده است. سپندارمذ کوه‌ها را در دل زمین قرار داده تا آشوبی ایجاد نشود. او در دوران کودکی زرتشت، از زرتشت مراقبت کرد. زمانی‌که اهورا تصمیم گرفت تن پسین بشر را فراهم کند، هر جزئی از اجزای بدن را از یکی از ایزدان و مغز را از سپندارمزد گرفت.

وی در ادامه به مراسم یَزِشن اشاره کرد که در آن گوسفند را قربانی و اندامش را به یکی از ایزدان هدیه می‌کنند و شکم آن متعلّق به سپندارمذ است. همچنین بیان داشت که برای هر امشاسپند یک گل مخصوص اهدا می‌کنند که گل بیدمشک و گل اسپرغم به سپندارمذ تعلق دارد. در گذر از اسطوره به حماسه، سپندارمذ بانوی مرزها محسوب می‌شود. او معتقد بود به دلیل این‌که موبدان روی خوشی به این ‌آیین‌ها نشان نمی‌دادند، در متون کم‌تر به جزئیات برگزاری این آیین پرداخته شده است.

آیین‌های مخصوص این روز

استاد گروه تاریخ به چند آیین خاص نیز اشاره کرد که در این روز برگزار می‌شده است از جمله؛ آیین خِرَفِستَرکُشی که ابوریحان نیز در آثارالباقیه به آن اشاره کرده است. در این روز، بر روی رقعه‌ها دعا می‌نوشتند و آن را بر دیوار نصب می‌کردند تا کژدم و حشرات آسیب‌زا بیرون بروند. همچنین به آیین تطهیر سی‌شور اشاره کرد که در این روز زنانی که فرزند مرده به دنیا می‌آوردند تنها کافی بود که یک بار بدن خود را شست‌وشو دهند و مجبور نبودند آیین دشوار سی‌ روز پیاپی شستن بدن را به جا آورند. در این روز آیین مُزدگیران یا مردگیران نیز برگزار می‌شد. این روز مخصوص زنان پارسا و مطیع همسر بود که هدیه دریافت می‌کردند. ابوریحان در کتاب خود آورده است که این آیین در اصفهان برگزار می‌شد امّا در قرن 19 نیز در یکی از روستاها نمایش این جشن برگزار می‌شده است.

جایگاه این روز در بین روایات شیعه

در کتاب مکارم‌الاخلاق و بحارالانوار به این روز اشاره شده است. تمام احادیث، این روز را بد و نحس دانسته‌اند. امام صادق(ع) فرمودند که در این روز قابیل به دنیا آمده است. ابلیس و فرعون نیز در این روز لعن شده‌اند.

جهان‌پور در پاسخ به این پرسش که -آیا سپندارمذ بازآفرینی ایزد آناهیتا است یا خیر؟ بیان داشت که ممکن است تشابه خویشکاری داشته باشند اما هرکدام جایگاه خود را دارند.

گزارش: مژگان حسن‌پور