فرهنگ‌نویسی یکی از حوزه‌های پژوهشی است که از نخستین قرون پس از اسلام رواج یافت و پژوهشگران علوم مختلف، برای دسترسی سریع و آسان به معنی و مفهوم اصطلاحات در حوزۀ علوم روزگار به این کتب اقبال نشان دادند و همین امر سبب شد تا نویسندگان بیش از پیش به نوشتن دانشنامه یا فرهنگ‌نویسی روی آورند. آثار درجۀ اول زبان و ادبیات فارسی نیز از این مقوله مستثنی نبوده و فرهنگ‌های مختلفی در باب دیوان‌های شاعران نوشته شده است، یکی از آثاری که پیش‌زمینۀ نوشتن فرهنگ‌های مختلف شد، شاهنامۀ فردوسی بود.

یکی از این فرهنگ‌ها گنجنامه (معیار لغات قویم) از شاعری با تخلص مجرم است. از نام اصلی و جزئیات زندگی او اطلاعاتی در دسترس نیست. مجرم از معدود فرهنگ‌نویسانی است که شاهنامه را خوانده و به کاربرد واژگان در ابیات برای معنی توجه داشته و علاوه ‌بر شواهدی از ابیات شاهنامه، از دیگر منابع نیز بهره گرفته است.

از نکات مهمی که مجرم در این فرهنگ علاوه ‌بر معانی واژگان به آنها توجه داشته، می‌توان به شرح نام‌های خاص، ترکیبات و کنایات شاهنامه، اسامی حیوانات و طیور، اصطلاحات نجوم و موسیقی، عروض و قافیه و ... اشاره کرد.

نسخۀ منحصر به فرد گنجنامۀ مجرم در کتابخانۀ دانشگاه پنجاب، مجموعۀ آذر، به شمارۀ D-1/8481 با خط نستعلیق درشت زیبا محفوظ است. خدیو جم این نسخه را معرفی کرده و قصد تصحیح آن را داشت امّا گویا تنها بخش کنایات آن را تصحیح و در مجلۀ سخن شمارۀ 2، 7 و 8 چاپ کرده ­است.

سرانجام معیار لغات قویم: فرهنگ شاهنامه به تصحیح دکتر مرتضی چرمگی عمرانی، در قطع رقعی، جلد سخت، چاپ اول، زمستان 1399 در 418 صفحه منتشر شد.

گزارش: نیره حسین‌زاده