ز پوچ جهان هیچ اگر دوست دارم
تو را ای کهن‌بوم‌وبر دوست دارم
مؤسسۀ خردسرای فردوسی در سی‌امین سالروز درگذشت مهدی اخوان ثالث، برنامه‌ای مجازی را در کنار آرامگاه این شاعر برجستۀ معاصر برگزار کرد. این برنامه در روز 4 شهریورماه 1399، ساعت 18 از صفحۀ اینستاگرام خردسرای فردوسی پخش شد. میزبان برنامه یوسف بینا دانشجوی مقطع دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد بود.
مهمانان این برنامه دکتر بهرام پروین‌گنابادی، پژوهشگر دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و دکتر سیدمهدی زرقانی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد بودند که دربارۀ شعر اخوان سخن گفتند. همچنین چند تن از شاعران به شعرخوانی پرداختند. آقای زرتشت اخوان ثالث فرزند مرحوم مهدی اخوان ثالث نیز در برنامه حضور داشت.
دکتر بهرام پروین‌گنابادی
در آغاز برنامه، دکتر بهرام پروین‌گنابادی، پژوهشگر و اخوا‌ن‌شناس در سخنان خود گفت: «در کتاب حالات و مقاماتِ م. امید، اخوان نادانسته حرف‌هایی را می‌زند که آن‌قدر عمیق و بلند بوده که به نظرم آنها خیلی دانسته بودند. ما با نابغه‌ای در زبان و فهم شعر روبه‌رو هستیم. چیزهایی می‌فهمد که دیگران از درک آن عاجز هستند. این نبوغ زبانی در سه چیز خود را نشان می‌دهد؛ واژه، ساختارهای صرفی و نحوی و ریتم که همه باید در خدمت ریتم باشند. ریتم خالص باید زبان زنده و عامیانه را بتواند بازپروری و احیا کند که اخوان این کار را کرده است. اخوان وقتی وارد گفت‌وگو می‌شود ساختار نحوی زبان زندۀ عامیانه را می‌گیرد و در ذهن خود به خاطر نبوغ، واژگانی را انتخاب می‌کند که مخاطب می‌گوید چرا این واژه را اینجا آورده است؟ریتم کلام این‌گونه است که وقتی وارد یک مبحث حماسی می‌شود زبان فاخر حماسی و در غزل زبان حال باشد. یکی از کارکردهای بزرگ شعر اخوان خواندن شعرهایش با صدای خودش بوده است. ابراهیم گلستان دربارۀ اخوان می‌گوید: «شعر را همگان می‌گویند اما آنطور که او می‌گفت شرافت و شرف می‌خواهد و نجابت فیاضی» همان‌طور زندگی کرد که باید زندگی می‌کرد، شاعرانه زندگی کرد. نبوغ و پرتو شاعرانه‌اش که جمع می‌شود همین شاهکارها می‌شود که حافظۀ جمعی شعر معاصر از او پر است و بعد 30 سال ایرانیان و خراسانیان را گرد هم آورده است».
دکتر سیدمهدی زرقانی
در آغاز سخنان دکتر زرقانی، یوسف بینا پرسشی را با این عنوان مطرح کرد: «اگر مخاطبی با آگاهی کامل و بدون پیش‌فرض به سراغ اشعار اخوان ثالث بیاید، مهم‌ترین شاخصه‌های شعر او چیست که مخاطب را جذب کند؟
- پنج ویژگی شاخص در شعر اخوان را میگویم. اولین و مهم‌ترین شاخصه، مطالعه و تحقیق فوق‌العاده زیاد او در ادبیات کلاسیک فارسی و تسلط او؛ دوم، اصالت و مفتون‌نشدن در برابر دیگری؛ سوم، صداقت هنری؛ چهارم، پرهیز از افتادن در دام نخبگی؛ پنجم، عطف شاعر به تجربۀ زیسته». همچنین دکتر زرقانی برای هر یک از این موارد توضیح مختصری داد.
در ادامه یوسف بینا پرسش دیگری را مطرح کرد با این عنوان که: «نسبت فرم و محتوا در شعر اخوان چگونه است و کدام یک برجسته‌تر است؟
- نکته‌های جدید شعر اخوان این است که از هر یک از دو منظر وارد بررسی شعر او شوید آن را در بالاترین سطح ادبی می‌بینید. از جهت موسیقی هیچ شاعر دیگری را نمی‌توانم در کنار شعر او قرار دهم. موسیقی شعر او برافزوده نیست. نظام فوق‌العاده موسیقایی در هر یک از آثار او است. اندیشۀ او عمیق است. یا وارد حوزه‌ای نمی‌شود یا وقتی وارد می‌شود بسیار عمیق می‌شود. ویژگی شاخص چه در فرم و چه در محتوا بسیار عمیق است به‌خصوص در سه شاهکار؛ از این اوستا، آخر شاهنامه و زمستان. اخوان قصیده‌های بسیار درخشان هم دارد. قدرت هنری شعرهای آزاد اخوان از نظر تکنیک‌های هنری با هیچ‌کس قابل مقایسه نیست. وقتی شعر سنتی هم می‌گوید قوی و استخوان‌دار است. اخوان در اکثر آثارش مخصوصاً در قصیده روح خراسانی و ادبیات خراسانی را تبدیل به زبان زندۀ عصر خود می‌کند؛ اما در‌عین‌حال همۀ اشعار او یک‌دست نیست».
در پایان برنامه، چند تن از شاعران نیز به شعرخوانی پرداختند. همچنین زرتشت اخوان ثالث فرزند مرحوم مهدی اخوان ثالث از خردسرای فردوسی، دکتر سیدمهدی زرقانی، دکتر بهرام پروین‌گنابادی و دکتر یاحقی برای برگزاری برنامه تشکر کرد و گلایه‌ای را در مورد خانۀ اخوان ثالث و تندیس‌ها ابراز نمود.
این برنامه مجازی به‌مدّت120 دقیقه اجرا شد و ساعت 20 پایان یافت.
گزارش: سمیّه کریمی‌پور
