الهه آرانیان- «سر آمد کنون قصه یزدگرد/ به ماه سپندارمذ روز اِرد/ ز هجرت شده پنج هشتاد بار/ به نامِ جهان داورِ کردگار». فردوسی با این بیت‌ها به ما می‌گوید 25 اسفند ماه سال 400 هجری قمری(388 خورشیدی) روز پایان سرایش شاهنامه است؛ اثری جاودان که پس از گذشت بیش از هزار سال همچنان ممتاز است. به مناسبت گرامی داشت این روز، با استادی گفت‌وگو کردیم که همه همتش را صرف معرفی فردوسی و شاهنامه کرده است. استاد دکتر محمدجعفر یاحقی، شاهنامه‌پژوه برجسته کشورمان، این روزها اثری بزرگ درباره حکیم توس و اثر برجسته‌اش به نام «دانشنامه فردوسی و شاهنامه» را در دست تکمیل دارد که حرکتی ارزشمند و بنیادین به شمار می‌رود. در ادامه گفت‌وگوی خراسان را با استاد دانشگاه فردوسی مشهد و مدیر قطب علمی فردوسی‌شناسی و شاهنامه می‌خوانید.
عشقِ فردوسی در لابه‌لای صفحه‌های شاهنامه
دکتر یاحقی وجه تمایز شاهنامه فردوسی با دیگر آثار حماسی را عشقی می‌داند که فردوسی در صفحه‌های این کتاب از خود به جا گذاشت: «پیش از فردوسی شاهنامه‌هایی نوشته شد و بعد از او هم صدها شاهنامه پدید آمد اما آن چه کتاب او را متمایز کرد، عشقی است که او به این کار داشت. فردوسی تمام زندگی‌اش را وقف این کار کرد؛ اموالش از دست رفت و چیزی برایش باقی نماند. او همه چیزش را خرج شاهنامه کرد. فردوسی جان بر سر شاهنامه گذاشت. او آرش دیگری بود که جان خود را در چله کمان فرهنگ ایران گذاشت و رها کرد. همانند آرش که با پرتاب آن تیر جان خود را بر چله کمان گذاشت».
رنجِ 30 ساله حکیم توس برای فرهنگ ایران
این استاد دانشگاه درباره آغاز و انجامِ سروده شدن شاهنامه گفت: «در سال 346 هجری قمری یک شاهنامه منثور درباره تاریخ ایران به زبان فارسی تألیف شد که تاریخ خشک صرف بود و برای این که خواندنی‌تر شود قرار شد به نظم دربیاید. چند نفر دست به انجام این کار زدند از جمله ابوالمؤید بلخی و بعد دقیقی توسی که هزار بیت را سرود و به دست غلامش کشته شد. بلافاصله فردوسی که همشهری دقیقی بود کتاب را به دست گرفت و شروع به نظم آن کرد. او از حدود 370 کارش را شروع کرد و همه عمرش را پای این کار گذاشت تا حدود سال 400 هجری».
«دانشنامه فردوسی و شاهنامه»، مرجعی برای پژوهش
«دانشنامه فردوسی و شاهنامه» گام مهمی است که دکتر یاحقی و همکارانش در راه فرهنگ ایرانی برداشته‌اند. این اثر مهم که مرجع پژوهشگران ادبیات فارسی درباره فردوسی و شاهنامه خواهد شد، قرار است در سال آینده منتشر شود. دکتر یاحقی درباره این دانشنامه گفت: «حدود هشت سال پیش، طرحی درباره نوشتن یک دانشنامه فردوسی و شاهنامه به بنیاد نخبگان دادم که تصویب و در دانشگاه فردوسی، قطب علمی فردوسی و شاهنامه و خردسرای فردوسی اجرا شد. برای این کار، مدخل‌هایی را شناسایی کردیم که شامل این موارد می‌شود: چاپ‌های خطی و نسخه‌های خطی شاهنامه، محققان داخلی و خارجی،مترجمان شاهنامه، خلاصه‌نویس‌های شاهنامه، کسانی که به فردوسی کمک کردند؛ از ابومنصور عبدالرزاق تا آزاد سرو، افرادی که در طول تاریخ از شاهنامه الهام گرفتند، تقلیدهای فراوانی که از شاهنامه شده است، شخصیت‌هایی که در شاهنامه از آن‌ها نام برده شده، اماکن در شاهنامه، ابیات مشکل و دشوار، همایش‌هایی که برای شاهنامه و فردوسی برگزار شده، تندیس‌ها، نسخه‌های مصور، هنرمندانی که با شاهنامه کار کرده‌اند و... . مدخل، یعنی یک مقاله تحقیقی درباره هر یک از موارد مرتبط با فردوسی و شاهنامه. البته حجم هر مدخل متفاوت است؛ بعضی مفصل و در
40-50 صفحه هستند و بعضی کوتاه. در پایان هر مدخل منابع بیشتری برای محققان آمده تا به آن‌ها مراجعه و صحت سخن ما را گواهی کنند. پیش‌بینی ما این است که حجم دانشنامه حدود دو هزار صفحه خواهد بود».
